چاپ

صنعت نیل سازی در دزفول قدیم
«نیل سازی»

مقدمه: نیل یا لاجورد از گیاهی به نام وسمه به دست می آمده است. این گیاه در روزگارانی نه چندان دور یکی از محصولات کشاورزی صنعتی شهرستان دزفول بوده و بر پایه ی کشت و فراوری آن،صنعتی سودآور برای مردمان شهرستان دزفول در گردش بوده است.
از گیاه وسمه جهت رنگ پذیری بیشتر در صنعت رنگرزی استفاده می شده و تولید آن در خوزستان به ویژه در شهرهای دزفول و شوشتر تا اوایل قرن سیزدهم هجری شمسی متداول بوده است.
صنعت نیل سازی یکی از پررونق ترین صنایع دزفول درسده های گذشته و جزء اقلام مهم صادراتی ایران بوده که سالهای متمادی از تجارت پرسودی برخوردار و آوازه ی آن در اقصی نقاط عالم فراگیر بود و این کالای مهم رنگرزی به هند و چین و مصر حتی انگلیس صادر گردیده است.
مشاهدات:
در انتهای شرقی خیابان شهید منتظری دزفول پس از گذشتن از کوچه رخسار،در مکانی مرتفع مشرف به ساحل رودخانه پر آب دز به محوطه ای تاریخی می رسیم که آثاری کهن اما فراموش شده را در دل خویش جای داده است.
در این مکان تاریخی که هم اینک با بی مهری مردم شهر تبدیل به زباله دان و محلی برای تخلیه نخاله های ساختمانی شده است؛آخرین آثار به جای مانده از حوضچه های نیل سازی دزفول قابل رویت است.
در گذشته این محل یکی از کارگاه های صنعت نیل سازی بوده و افراد بسیاری از این طریق امرار معاش می کرده‌اند؛اما اکنون تنها اثری که از آن صنعت بزرگ در دزفول باقی مانده به بقایای 3 حوضچه ی استوانه ای شکل و دیوارهایی مخروبه خلاصه می شود.
قطر این استوانه ها 90،100 و 140 سانتی متر است و آنچه هم اکنون از دیوار باقی مانده بقایای سازه ای است به شکل L که گویا دیواره ی یک حوضچه
بوده است. ابعاد یکی از دیوارها 310×540 سانتی متر ، ارتفاع آن 70 و ضخامت دیوارها 64 سانتی متر می باشد.
سازه ها از خشت و ملات ساروج بنا شده و اکنون پوششی سیمانی بر آنها قابل مشاهده است که به نظر می رسد بعدها اضافه شده.
بخش عمده‌ای از سازه ها به تمامی تخریب شده و بخشی دیگر در زیر خاک مدفون است.
در گزارش میدانی که به عمل آمد هیچ یک از اهالی محل،اطلاعاتی در مورد این آثار و بقایا نداشتند.
حتی ریش سفیدان و کاسبان قدیمی محله نیز از وجود این آثار در نزدیکی محل سکونت خویش بی اطلاع بودند. متولی سالخورده ی بقعه ی علی مالک که ما را به محل حوضچه ها راهنمایی کرد نیز آگاهی چندانی در مورد آنها نداشت.

تاریخچه:
قرن 12 هجری قمری تا نیمه اول قرن 13 هجری قمری را می توان اوج کشت گیاه وسمه و تجارت صنعت لاجورد در دزفول دانست.
قرنی که معروفیت این کالا و شهر سازنده و صادر کننده آن یعنی دزفول بر سر زبان بیشتر کشورهای آسیای
گزارشگر :نجمه نادکی پور
فیلم بردار :اکبررحمانی
کارگردان و نویسنده متن:حسن فرخی راد
تهیه کننده :پایگاه خبری صبح ملت نیوز