بزرگنمایی:
به مناسبت روز صادرات، خبرنگار پایگاه خبری صبح ملت نیوز با دکتر ملیکا ملک آرا، مولف، پژوهشگر و مشاور
سازمانی که مقالات متعددی از ایشان به زبان فارسی و انگلیسی در حوزه
صادرات منتشر شده، گفتگویی اختصاصی صورت گرفت که بخشی از آن را در زیر
می خوانید:
حسینی: به نظر شما ، سهم صادرات غیر نفتی در پیشبرد اقتصاد پایدار تا چه حد کلیدی است؟
ملک آرا: به
طور یقین، اکثر واحدهای اقتصادی و انتفاعی با هدف کسب درآمد فعالیت می
کنند. این اصل در مورد تک تک واحدهای خرد و کلان یک کشور صدق می کند و در
نگاه کلان نیز کشورها، طبعا به دنبال درآمد زایی هستند؛ این درآمد می تواند از منابع تجدید پذیر یا ناپایدار باشد.
در
بحث منابع ناپایدار می توان به فروش نفت و سایر سوختهای فسیلی و خام
فروشی معادن زیر زمینی اشاره کرد. ناگفته نماند که این منابع ناپایدار
بوده و بی تردید نمی توان برای همیشه به آنها متکی بود؛ بنابراین برای
دستیابی به رشد و توسعه پایدار، حتما باید به منابع پایدار و تجدید پذیر
اتکا کرد.
(توسعه و رشد اقتصادی یک کشور حتما باید به منابعی متکی باشد که بتوان پایدار و همیشگی، برای آنها برنامه ریزی کرد.)
این
مساله در مورد صادرات نفتی و خام فروشی معادن مصداقی ندارد؛ مگر آنکه
بتوان از درآمدهای نفتی در جهت ارتقای سهم صادرات غیر نفتی استفاده کرد. در
نتیجه ،کشورها اگر بخواهند در زنجیره تامین جهانی، جایگاهی داشته باشند و
بخواهند برای آینده کشورشان و پیشرفت همه جانبه، برنامه ریزی کنند، حتما
باید درصد بالایی از رشد اقتصادی بلندمدت خود را به صادرات غیرنفتی اختصاص
دهند.
حسینی: چه پارامتر هایی در توسعه صادرات غیرنفتی بیشتر حائز اهمیت می باشد؟
ملک آرا: صادرات
غیر نفتی یک مساله کلان و چند جانبه است، در نتیجه عوامل زیادی در این
فرآیند دخیل هستند و بدون هیچ شک و شبهه ای نقش دولتها در این مساله بسیار
پررنگ است. همچنین ایجاد بسترهای لازم و پایدار در کشور از جمله مسائلی است
که در این امر نقش بسزایی دارند و این مساله با دید کلان شامل عرصه های
گوناگونی از جمله سیاسی، فرهنگی، اقتصادی، امنیتی، آموزشی و ... می شود. (در بحث سیاسی، شرایط کشور باید حتما از امنیت اقتصادی بالایی برخوردار باشد تا سرمایه گذاران خارجی تمایل به سرمایه گذاری داشته باشند و روابط دیپلماتیک کشور با سایر کشورها در سطح قابل قبولی باشد)
در بحث اقتصادی نیز مسائلی همچون نرخ برابری ارزها و تامین ارز و قوانین و
مقررات باید به گونه ای باشند که مانع امور صادراتی نباشد. از دیگر عوامل
مهم در توسعه صادرات غیر نفتی، می توان به نقش شرکتهای دانش بنیان اشاره
کرد؛ زیرا این شرکتها با توجه به نیاز امروز جامعه جهانی می توانند به عامل
مهمی در ارز آوری و رشد اقتصادی تبدیل شوند. عامل مهم دیگری که در این امر
دخیل می باشد، کسب و کارهای کوچک و خانگی است که با توجه به خرد بودن و
ابعاد کوچک آنها، به راحتی می توانند انعطاف پذیر باشند و خود را با
نیازهای روز جامعه وفق دهند. ایجاد فرهنگ صادرات محور در اقتصاد نیز تاثیر
بسزایی در این امر دارد. پس به طور کلی می بینیم که مساله توسعه صادرات غیر
نفتی یک مساله کلان بوده و نقش دولتها و سیاست گذاران در این زمینه بسیار
روشن و مهم است؛ چرا که اگر این مهم در هرم بالای قدرت و سیاست تحقق پیدا
کند، به راحتی به سایر زیر مجموعه ها و در پایین ترین سطوح اقتصادی رخنه
خواهد کرد.
حسینی: وجود نیروهای متخصص تا چه حد در توسعه صادرات غیرنفتی و رشد، در این بازار رقابتی جهانی موثر است؟
ملک آرا: منابع
انسانی به عنوان ارزشمندترین دارایی هر سازمان، همواره مدنظر سیاست گذاران
بوده و هست. هر سازمان و در سطح کلان، هر کشوری که بخواهد در زنجیره تامین
جهانی دارای جایگاهی باشد، باید روی منابع انسانی برنامه ریزی ویژه ای
داشته باشد. در بحث صادرات غیر نفتی نیز این امر از ارزش بالایی برخوردار
است؛ زیرا این امر شامل مقوله های بسیار زیادی می باشد که عمده آن بر مبنای
دانش روز و تکنولوژی است. دانش و تکنولوژی نیز باید خلق شود یا فرا گرفته
شود.
(البته در بحث آموزش منابع انسانی باید به مسئله زیر ساخت ها و بسترهای مناسب نیز اشاره کرد، زیرا آموزش افراد بدون ابزارهای مناسب، نتیجه خاصی در بر ندارد.)
حسینی: از نظر شما، کلیدی ترین و اساسی ترین چالش های پیش روی صادرکنندگان محصولات غیرنفتی، چیست؟
ملک آرا: همان
طور که گفته شد، صادرات غیر نفتی مساله ای کلان و ملی است، در نتیجه
مستلزم برنامه ریزی دقیق و منسجم با توجه به اولویتها و نیازهای کشور است.
در بحث برنامه ریزی، چنانچه کشوری تصمیم بگیرد وارد این عرصه شود، باید تحت
هر شرایطی، به برنامه ریزی و استراتژی که برای خود تعریف کرده، پایبند
باشد. به عنوان مثال چنانچه کشوری، برای صادرات محصول خاصی به میزان 20
درصد تولید سالیانه خود، برنامه ریزی انجام داد و با طرف خارجی قرارداد
بست، موظف است تحت هر شرایطی به آن برنامه و مفاد قرارداد پایبند باشد؛ ولو
با ضرر. زیرا طرف خارجی با توجه به این قرارداد، برنامه ریزی هایی داشته و
برای خود اهدافی تعیین کرده است. پس مسائل و مشکلات داخلی کشور صادرکننده
به هیچ عنوان ارتباطی با طرف خارجی ندارد و اگر به هر دلیل قیمت تحویل
کالا، زمان تحویل و هر بند دیگری از مفاد قرارداد، تغییر کند حتما باید با
توافق طرفین انجام شود؛ چرا که این امر در نهایت باعث اعتماد طرفین به
یکدیگر و جذب مشتریان جدید می شود. بنابراین می بینیم که یکی از مهمترین
چالشها در صادرات غیر نفتی عدم برنامه ریزی دقیق و پایبندی به آن است.
سیاستهای عجولانه و کوتاه مدت و بعضا منفعت طلبانه عامل بسیار مهمی در عدم
تحقق صادرات است، به طوری که اگر تولید کننده از شریط کشور و سیاستهای
صادراتی آن اطمینان نداشته باشد، نمی تواند برنامه ریزیهای لازم را داشته
باشد و طبیعتا به سمت صادرات نمی رود. عدم ارتباط با جامعه جهانی و عدم
دسترسی به تکنولوژزی روز و مدرن نیز از جمله چالش های پیش روی صادرکنندگان
است که باید به طور ویژه برای آن برنامه ریزی کرد، چون روشها و تکنولوژی
های قدیمی، باعث هدررفت منابع و کاهش بازدهی می شود. شرایط اقتصادی و سیاسی
کشورها نیز عامل بسیار مهم و تاثیرگذاری است که نباید به هیچ وجه از آن
غافل شد. (عدم ثبات در هر کدام از این حوزه ها می تواند، تمام برنامه ریزی ها را نافرجام بگذارد.)
حسینی: موقعیت جغرافیایی ایران در صادرات غیرنفتی و توسعه پایدار چقدر موثر است؟
ملک آرا: ایران
به لحاظ موقعیت جغرافیایی یکی از بهترین کشورهای خاورمیانه و به عنوان یکی
از شاهراه های ارتباطی بین آسیا و اروپا همواره گزینه جذابی برای سرمایه
گذاری بوده و هست؛ زیرا از دو طرف به دریا و خشکی راه ارتباطی دارد. همچنین
با وجود راههای ترانزیتی متعدد می تواند، نقش بسزایی در توسعه صادرات غیر
نفتی داشته باشد.
همچنین دسترسی به منابع متعدد انرژی نیز می
تواند به این جذابیت بیفزاید. از جمله عوامل تاثیر گذار در موقعیت
جغرافیایی، مساله تنوع اقلیمی و چهار فصل بودن کشور است که با توجه به آن
می توان برنامه ریزی های عمده و بلند مدتی در این زمینه داشت. مساله تنوع
قومیتی نیز می تواند به عنوان عامل تاثیر گذار مثبت، در این زمینه قرار
گیرد. بازار بکر و دست نخورده نیز می تواند عامل مهمی در بحث مونتاژ
کالاها و صادرات آنها باشد. همچنین به لحاظ قانونی، معافیت هایی برای
صادرات غیر نفتی گرفته شده است که در بخشهایی این معافیتها تا صد در صد نیز
پیش بینی شده است. همه این عوامل می تواند در توسعه صادرات غیر نفتی تاثیر
گذار باشند، (به شرطی که سیاست های منسجم و هم سو و بلند مدت پشت این قضایا باشد؛ در غیر این صورت هیچ یک از این مولفه ها، به تنهایی، هر چقدر هم قوی باشند، نمی توانند کاری از پیش ببرند.)
مصاحبه گر: سید محمدرضا حسینی علی آباد - خبرنگار پایگاه خبری تحلیلی صبح ملت نیوز
مصاحبه شونده: دکتر ملیکا ملک آرا - مولف و مشاور سازمانی