بزرگنمایی:

دکتر احسان شجاعی فر، پژوهشگر طب پیشگیری و ایمنی شناسی

 ماسک امروزه به عنوان مهمترین سلاح مبارزه با ویروس‌های تنفسی و این پاندمی ویرانگر از فراز و نشیب‌های فراوانی به این این جایگاه رفیع رسیده است، از پس سال های پاندمی آنفلوآنزای صد سال پیش که به گواهی عکس های به یادگار مانده، برای گربه ها هم ماسک زده بودند تا انکار لزوم آن برای عموم در اوایل پاندمی کرونا توسط متخصصین محترم کشور و اخیراً اثبات عدم کارایی آن توسط پزشکی که دود سیگار را از پشت ماسک بیرون می دهد، ولی باید بدانیم با توجه به این که کارایی آن در کاهش قدرت سرایت ویروس توسط چندین مقاله قوی و معتبر بین المللی به اثبات رسیده است هنوز هم تصورات اشتباهی در رابطه با آن داریم که در ادامه به آنها می پردازیم: 

1- من ماسک نمی زنم چون برایم اهمیتی ندارد که کرونا بگیرم. این تصور را می شود در ذهن رنجور کارگر بی‌نوایی که در کنج یک اتوبوس شهری در حال تردد است و اصولاً دغدغه های دیگری دارد یا در ذهن یک جوان غره به خود که گمان می کند کرونا با او کاری ندارد و اتفاقاً خود را به زور در مترو جا کرده است و ... خواند. 

2- من ماسکم را موقتاً بر می دارم یا به زیر چانه می کشم چون در فاصله ایمنی دومتری هستم. این بدعت بیشتر در میان مجریان و کارشناسان محترم تلوزیون ملی دیده شده است و متاسفانه به جلسات اداری و .. هم تسری پیدا کرده است. حتی در یک برنامه، مجری به واسطه حضورکارشناس ماسک زد ولی کارشناس محترم موقع صحبت کردن ماسک خود را پائین کشید!

3- من ماسک فیلتر دار می زنم چون ماسک گرانتر و بهتری است. این نظر معمولاً مربوط به افرادی است که همیشه بهترین وسایل را برای خود تهیه می کنند و در انتخاب نوع ماسک هم به زعم خود بهترین گزینه را انتخاب کرده اند.

4- برای اینکه ماسکم خیس نشود هنگام عطسه آن را پائین می کشم. این رفتار در واقع نتیجه یک تصمیم آنی در مورد انتخاب بین نفع شخصی و عمومی است. اگر ماسک را بردارم خودم سود می برم چون ماسکم را از خیس شدن و از دست دادن کارایی نجات داده ام و اگر برندارم نفع عموم را به نفع خودم ترجیح داده ام.  

5- ماسک زیر دماغ و روی دهان کافی است. اینان فکر می کنند محل اصلی ورود و خروج ویروس فقط دهان است.

6- هر نوع ماسکی حتی یا یک لایه پارچه هم کفایت می کند. باور ایشان این است که ماسک ماسک است، مهم این است که ماسک زده ایم، اگر دقت نمایید برخی ماسک ها آنقدر نازک هستند که صورت فرد از پشت آن مشخص است!

7- چون ماسک دارم هرجایی می توانم بروم. این تصور افرادی است که می پندارند ماسک محافظت 100% ایجاد می کند

8- ماسک زدن تنفس را با مشکل مواجه می کند و اکسیژن خون را کم می کند پس خطرناک است. این دسته از افراد احتمالا نمی دانند که یک جراح معمولا ساعتها ماسک زده جراحی می کند و سالهاست این رویه ادامه داشته است. 

9- یک ماسک را می توان تا زمانی که پاره شود استفاده کرد. صرفه جویی در مورد ماسک هم لازم است!

10- در فاصله کوتاه برای صحبت کردن با متصدی مانعی ندارد ماسک را پایین بیاورم. یک رفلکس غیر ارادی احتمالا باعث این رفتار عجیب می شود، حتی دیده شده است برخی افراد که متوجه صحبتی نمی شوند نا خودآگاه ماسکشان را پایین می کشند.

در ادامه حقایقی در مورد نحوه ی انتشار ویروس و مشخصات ماسک را بررسی می کنیم.

1- ماسک های جراحی و پارچه ای و ... (غیر از ماسک های معروفN95 ) بسیار بعید است که کامل فیت شوند پس بیشتر از آنکه مانع ورود ویروس شوند مانع انتشار آن می شوند و اگر در جمعی حتی یک نفر هم ماسک نزند همه در خطر هستند. ماسک را بیشتر به نیت "جلوگیری از ابتلای بقیه توسط ما" بزنیم و اگر در یک جمع، شخصی بدون ماسک بود با تقدیم کردن یک ماسک نو به او این نکته را تذکر دهیم. 

2- فاصله ایمنی دو متر مربوط به فضای باز و در شرایطی است که مطمئن باشیم ذرات تنفسی کوچکتر از 5 میکرون تولید نمی کنیم نه در فضای بسته ی جلسات و استودیوهای صدا و سیما و ...در واقع ویروس در فضای بسته تا 8 متر هم می تواند منتشر شود. نفس کشیدن، حرف زدن، داد زدن، سرفه کردن و عطسه به ترتیب قدرت انتشارشان از قبلی بیشتر است (1). پس اگر در یک جلسه در فضای بسته هستیم ضمن رعایت فاصله تا حد ممکن و باز گذاشتن در و پنجره ها، حتماً همه ماسک بزنیم حتی اگر فاصله ما بیشتر از 2 متر است. 

3- ماسک های به اصطلاح فیلتر دار در این دوران پاندمی اصلاً نباید تولید شوند، چرا اجازه تولید به آنها را می دهند معلوم نیست. ولی استفاده از آن عین خود پسندی است. این ماسک ها اگر دریچه تقلبی نداشته باشند خوب فیت می شوند و خوب هم مانع ورود ویروس می شوند ولی ویروس از طریق دریچه های یکسو کننده ی آن ها به بیرون منتشر می شود.

4- ماسک ها با استفاده ی مداوم و عسطه و سرفه های زیاد مرطوب می شوند و قابلیت خود را از دست می دهد. این وضعیت به آب و هوا، نوع استفاده، شخص استفاده کننده و غیره نیز بستگی دارد، خود فرد می تواند به راحتی تشخیص دهد که هم اکنون ماسک آن نمناک شده است و باید آن را عوض کند. هرگز در جمع و یک مکان بسته ماسک خود را برای عطسه کردن پایین نکشیم، یک عطسه محافظت نشده ما می تواند جان تمام مسافرین یک اتوبوس یا افراد حاضر در یک جلسه را به خطر بیاندازد. 

5- انتشار و ورود ویروس از طریق بینی هم انجام می شود و از قضا گیرنده ی ویروس کرونا در بینی بیشتر است (2) هرگز ماسک را پایین بینی قرار ندهیم. 

6- ماسک حداقل باید از جنس غیر بافته و سه لایه باشد ولی باقی ماسک ها هم درجاتی از محافظت را ایجاد می کنند، اگر احساس می کنیم ماسک ما نازک است یا از پارچه ی بافته شده تهیه شده است با یک دستمال کاغذی آن را تقویت کنیم و در اولین فرصت ماسک مناسب تهیه نماییم. 

7- قدرت محافظت ماسک در صورت برخورداری از جنس خوب و فیت شدن مناسب در بهترین حالت به 85 درصد می رسد (3)، پس زدن ماسک به هیچ وجه مجوز حضور امن در هیچ نوع تجمعی نیست. 

8- ماسک جراحی درحالت ورزش کردن کمتر از 5% از دریافت اکسیژن را کاهش می دهد (4) لذا در حالت عادی ماسک زدن تاثیر چشمگیری بر اکسیژن خون ندارد و قطعاً سود زدن آن از نزدنش به مراتب بیشتر است.  

9- می شود ماسک های پارچه ای را شست و مجدد استفاده کرد یا ماسک های یک بار مصرف را پس از اینکه نمناک شدند چند روز در کیسه ای تمیز نگه داری کرد و چند بار دیگر هم استفاده کرد ولی باید بدانیم با شستشو و استفاده ی زیاد منافذ ماسک باز شده و قدرت محافظت آن کمتر می شود (5) 

10- مراقب حرکات غیر ارادی خود در هنگام استفاده از ماسک باشیم، دست زدن مداوم به قسمت جلوی ماسک برای تنظیم آن، پایین کشیدن غیر ارادی ماسک هنگام صحبت کردن یا توجه به صحبت بقیه و ... جداً خطرناک هستند و نیاز است به آنها به صورت فعال بیاندیشیم.

منابع:

1- https://doi.org/10.1136/bmj.m3223

2- https://www.preprints.org/manuscript/202002.0247/v1 

3- https://doi.org/10.1016/S0140-6736(20)31142-9

4- https://doi.org/10.1007/s00392-020-01725-7

5- https://doi.org/10.1016/j.jhin.2020.06.030