آخرین مطالب

نقلدونی در تزئینات معماری

نقلدونی در تزئینات معماری فرهنگی - اجتماعی - خوزستان - بخش ویژه صبح ملت نیوز - مقالات علمی - تاریخ - جاذبه گردشگری دنیا

نقلدونی در تزئینات معماری

  بزرگنمایی:
​ هدف مقاله‌ی حاضر آن است تا نشان دهد تزئینات بعنوان عنصری زیبا شناختی و تعریف شده در فضاهای داخلی منازل مسکونی جلوه گر می شده و در عصر و دوران های گذشته جزیی از اجزای لاینفک خانه‌ های قدیمی و صاحب سبک بشمار می آمده است، نقلدونی ها اضافه بر زیبا آفرینی نقشی کاربردی در چیدمان وسایل زینتی خانه ها بر عهده داشته است.



بسمه تعالی

 

نقلدونی در تزئینات معماری

 

آقای عبدالامیر مقدم نیا   abdolamirmoghadamnia@yahoo.com 

 

    چکیده :

           

 

هدف مقاله‌ی حاضر آن است تا نشان دهد تزئینات بعنوان عنصری زیبا شناختی و تعریف شده در فضاهای داخلی منازل مسکونی جلوه گر می شده و در عصر و دوران های گذشته جزیی از اجزای لاینفک خانه‌ های قدیمی و صاحب سبک بشمار می آمده است، نقلدونی ها اضافه بر زیبا آفرینی نقشی کاربردی در چیدمان وسایل زینتی خانه ها بر عهده داشته است. اهمیت دادن به زیبایی، چشم نواز کردن جلوه های بصری، ایجاد آرامش، بکار بستن هنر و خلاقیت های معماری به منظور فراهم کردن بستری مهیا و کاربردی برای افراد حاضر در خانه از اهمیت ویژه برخودار بوده است.مقاله  قصد آن دارد در عصر مدرنیته و حضور عناصری چون دکوراسیون، بوفه، کنسول، کابینت، شلف و نظایر این چنین سبک شناسی که روز به روز در فضای مسکونی ایرانیان به عناوین مختلف سر برآورده است! به سابقه حضور تاقچه ها، رفک، گنجینه و تکمیل شده آن با نام "نقلدونی" و کاربرد این عنصر زیبا شناختی بعنوان بخشی جدا ناپذیر، سابقه دار با پیشینه تعریف شده در معماری سنتی ایرانی در شهر و دیار دزفول بپردازد .

 

 

واژگان : نقلدونی، طاقچه، معماری سنتی دزفول ، زیباشناسی

 

                                                                       محقق : دکتر عبدالامیر مقدم نیا

 

 

 

 

 

مقدمه :

 

در عصر حاضر مدرنیته روز به روز بر نشانه های هنری خویش افزوده و پر رنگ تر از قبل در متنوع ساختن آفرینش های خیره کننده همت گماشته است. امروزه مدرنیسم منهای مفاهیم افسارگسیخته و انحطاطهای اخلاقی نزد همه ملل به مثابه مکتبی فراگیر، به روز شده و تاثیر گذار از دوران های گذشته با استفاده از تکنولوژی و علوم روز دنیا بستری مهیا در تنوع بخشیدن به جلوه های هنری را کارساز شده است. مدرنیته در مقوله ای به نام تزئینات در قلمرو فضاهای مسکونی شگفتی آفرین گشته است. با فراهم نمودن امکانات و دستاوردهای نوین بشری، آسایش و امکانات رفاهی را به نقطه ای تامل برانگیز در زندگی روزمره انسانها کشانده است.

توجه داشتن به زیباشناسی بعنوان نیاز فطری بشر امری روشن و بدیهی است. ضرورت دقت نظر به جلوه های هنر در زندگی روزانه انسانها و نقشی که این ویژگی ذاتی در حیات بشری و محیط های زیستی بازی گر می باشد امری اجتناب ناپذیر است. خانه و کاشانه بعنوان اولین محل آرامش، آسودن و بهرمند از امکانات و تسهیلات بهتر، مفیدتر و دسترسی هرچه بهتر به مااحتیاجات را ضروری می سازد. دکتر راشد اخوت در این خصوص می فرماید :

(( محل سکونت ما مهمترین بخش از نیاز زندگی هر انسان می باشد که باید توجه خاص به آن شود، ما شاید فقط در ساعات استراحت در خانه خود حضور داشته باشیم ولی برخی از اعضا خانواده ساعات زیادی را در آن سپری می نمایند. و البته حتی اگر زمان کوتاهی را در آن سپری کنیم ، نیازمند محیطی آرام و زیبا هستیم که انرژی رفته را در اثر کار روزانه به بهترین نحو به ما بازگرداند.)) (1)

از دیر باز انسان در فراهم ساختن محیط زندگانی به زیباترین وجه ممکن در تلاش خستگی ناپذیر از هیچ کوششی دریغ ننموده است.

چیدمان وسایل خانه در تعریف فضاهای مسکونی جزیی شناخته شده و منتظم با ابعاد وجودی خانه بشمار می آید، تعبیه نخستبن فضایی خالی در اولین جداره خالی دیوار محل سکونت انسان، نقطه آغازین عنصری به نام تاقچه را معنی و مفهوم بخشید. رفته رفته این جزء به عنوان عنصری ضروری، معنا دار و تعریف شده، اما هنرمندانه و زیبا بخش در تمام اماکن و ساختمان های (خاصه خانه و کاشانه) نمود و قابلیت اثر گذاری خود را عیان ساخت.

خلاقیت و هنرنمایی استادکاران و دقت نظر معماران به زیباسازی اینگونه اجزاء در پیکره ساختمان سازی، مولف را بر آن داشت تا به تاقچه ها در ادوار گذشته و تغییرات حاصله در آن متناسب با رشد صنعت ابنیه سازی و غیر آن را مورد مطالعه و دقت نظر خویش قرار دهد؛ بدین منظور کنکاش در بافت مسکونی قدیم شهر دزفول را ملاک همت خویش ساخت و در این بین مطالعه پیرامون تزئینات و توجه به عنصر تاقچه و کارکردهای عملی آن را در معماری سنتی ایرانی مورد بررسی در آورد تا اضافه بر مطالعات میدانی مقالات و کتبی چند از محققین را سرلوحه کاری علمی خویش نماید، اما در تطبیق و شناسایی سازه ای تاقچه به یافته های زیبا، منحصربفرد و اختصاصی در معماری سنتی دزفول پی برد که نمونه آن در سایر مناطق کشور به شکل و شمایلی که مشاهده می شد، هرگز به چشم دیده نشد! حتی در تماس حضوری با میراث فرهنگی شهر اصفهان و مطالعه میدانی از فضاهای مسکونی این شهر خیره کننده، اگر چه آثار و نمونه هایی به عنوان "پیش بخاری" ( شومینه های قدیمی) و همسان با نمونه های آن در دزفول مشاهده گردید اما از عنصری تزئینی، گچبری شده با تقسیم بندهای ماهرانه، مطابق آنچه که در دزفول و در تعریف عنصری به نام "نقلدونی" به اجرا گذاشته شده است هرگز پیدا نشد.

عنصر "نقلدونی" در هیچ منبع و کتب معماری ایرانی تعریف و تشریح نشده! و در واقع این سازه‌ی چند منظوره هنری و کاربردی به جامعه معماران معرفی نگردیده است! "نقلدونی" در تعریف و شرح دکوراسیون جزو اولین های تزئینات فضای مسکونی بشمار می آید و باید اعتراف نمود این سازه مادر و از پیشقدم ترین سبک هایی چون : بوفه، باکس، کنسول و...نظایر آن به حساب می آید.

خانم زهرا پوران (2) در تحقیقات که پیرامون نقش تاقچه بعمل آورده به عنصری با نام پیش بخاری پرداخته و به آن دقت نظر دارد اما از سازه ای به نام "نقلدونی" به هیچوجه اشاره نکرده است و با آن نا آشنا است. شمیم آقا زاده (3) نیز در تحقیقات خود هرگز به این موضوع به دلیل بیگانه بودن به آن نپرداخته که خود دلیل بر عدم شناخت این نوع اجراها می باشد. شاید بتوان گفت استادکاران دزفولی پیشتر از این زمان ها در سفر به سرزمین های دور و نزدیک و در بازدید هایی که از فضاهایی نظیر "چینی خانه" (4) گنبد الله الله شیخ صفی الدین اردبیلی و یا در تماشای کندوکارهای نقوش و جاسازی ابزار و اسباب زیبای عالی قاپو ذهن معمار سنتی کار را به خلق اثری ماندگار نظیر آنچه که او در آن دیار دیده و برداشت کرده است به تعریف و اجرای عنصری به نام "نقلدونی" کشانده باشد.

این تحقیق ما را بر آن داشت تا ضمن کنکاش در بافت قدیم شهر دزفول به شناسایی عناصر ناشناخته در معماری سنتی این دیار بیش از آنچه که تا به حال تلاش کرده ایم ، کوششی مضاعف را به منصه ظهور رسانیم.

سخن واقع بینانه "آرتور پوپ" را سرلوحه کار خویش سازیم آنجائیکه می گوید : (( معماری ایران از برجسته ترین معماری های جهان است. شما از غرب الگو نگیرید . )) (5) تامل بر داشته های صنعت ساختمان سازی و هنر آفرینی معماران اصیل ایرانی می تواند بعنوان شاخص، درون مایه تغییر و نو آوری ما در هنر تزئینات ساختمان سازی جلوه گر باشد.

 

                                                                          عبدالامیر مقدم نیا

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

--------------------------------------------------

1 . اخوت ، سید راشد ، دکوراسیون شیک و کاربردی در منازل ، انتشارات اخوت 1392 ص4

2 . پوران ، زهرا ، طاقچه مکانی فراموش شده در معماری امروزی ، مقاله خبرگذاری یکتا شماره ، سال 1392

3 . آقا زاده ، شمیم ، جذابیت منحصربفرد معماری ایران، به چاپ نرسیده

4 . جلیلی کیا ، مهرداد ، تزئین و معماری بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی ، انتشارات مرکز تحقیقات و مطالعات شیخ صفی الدین اردبیلی ، سال 1395

5 . عقیقی ، نجیب ، المستشرقون ، انتشارات جامع قاهره/مصر ، ج2 ص917 ، سال 1997م

 

 

نقلدونی

     در معماری بناهای قدیمی شهر دزفول ، "تزئینات هنری" عنصری جدا ناپذیر از سایرعناصر وجودی در ساختمان محسوب می شود . عمده زیبایی در ساخت خانه ها به فضاهای داخلی منازل تعلق می گیرد . تزئینات در نمای بیرونی منزل کمتر از سایر نقاط جلوه می کند و اکثرا به سر درب ورودی خانه ها و حصار دورتا دور آن خلاصه می شود . دیوارهای مشرف به کوچه صاف و از وجود منافذ و پنجره عاری است ، در طبقات فوقانی که نسبت به کف کوچه بیش از سه متر ارتفاع را در بر می گیرد ، پنجره نمود پیدا می کند و به ندرت بیش از یک یا دو منفذ قابل روئیت است .

     پنجره ها عمدتا به درون حیاط خانه و فضاهای داخلی و محیط های خصوصی باز و بسته می شود . این موضوع بیشتر جهت حفظ حرمت اهل خانه ، آسایش ، راحتی پوشش زنان و... پیش بینی شده است ؛ اضافه بر جلوگیری از منظر دید نا محرمان ، حفاظت و حراست از اموال خانه را نیز پوشش می دهد .

     بیشترین سطح " خوون چین " از حیث تنوع و اجرا در داخل خانه نمود پیدا می کند ؛ در واقع زیبایی خوون ها برای جلوه ی دید بصری اهل و عیال و ساکنین منزل پیش بینی شده است ،  بستگان سببی ، نسبی ، همسایگان ، دوستان و آشنایان و مهمانان غریبه با ورود به خانه ، با دیدن نقش و نگارهای هندسی تعبیه شده بر پیکره ی ساختمان ، زبان به تحسین باز می کردند . تنوع و زیبایی خوون ها یک نوع امتیاز برای صاحب خانه و فخر و مباهات برای وی محسوب می شد .

     جلوه های هنر "خوون کاری" در محیط داخلی خانه های بافت قدیم دزفول عمومیت دارد . اضافه بر خوون وجود "جفت خونه" (joft-kuna لانه کبوتر های خانگی) زیبایی حیات و جریان زندگی را دو چندان و تراوتی روح انگیز بدان می بخشد .

     در چیدمانی منظم ، دورتادور لبه ی فوقانی دیوارهای مشرف به حیاط ، حضور کبوتران قرار گرفته در "جفت خونه ها" دیده حاضرین در فضای حیاط را به نظاره می نشیند و مفاهیم هنر معماری را حیاتی معنادار می بخشید . تکمیل کننده این زیبایی ها "قوبیله" ها (gobila قوبیله ، سوراخ های تعبیه شده در ستون های اصلی دیوارها ، مخصوص داربست) هستند که جهت ساخت و ساز ساختمان در نظر گرفته شده و من غیر مستقیم در طول زمان به عنوان محلی برای لانه سازی گنجشک ها ، پرستو ، "قندر" (qender نام پرنده ای است ، بادخورک) در آمده است . جنب و جوش این پرندگان در چرخش ایوان خانه ، همزیستی مسالمت آمیز طبیعت با آدمی را مفهوم و جلوه ای بسیار زیبا بدان می بخشد .

     فضایی خصوص و اندرون اتاق ها نیز با تزئینات ، ویژه و با کارکردهای متفاوت تعریف شده است . در مجموعه داخلی ساختمان به اقتضای نیاز ، منش اجتماعی ، وضعیت اقتصادی ، معیشت خانواده در جدارهای درونی اتاق ها ویژگی هایی شامل طاقچه ، رفک (rafak طاقچه کوچک) ، دریزه (dariza پنجره کوچک) ، دربچی (darbaci روزنه) ، درز (darz شکاف) ، نقلدونی (noglduni محل نگهداری نقل ، اشیای زینتی) ، پیش بخوری (pes-bokori شومینه ، محل نگهداشتن آتش ، سیستم گرمایش ) ، بوفتی (bofti انباری ، پستو) به کار برده شده که جزو عوامل کاربردی و تزئینات ساختمان قلمداد می گردد .

     گچ کاری اضافه بر استحکام در بنا ، کارکرد هنر و زیبا سازی اتاق ها است . از سفید کاری تا گچ بری ، ترسیم نقوش هندسی بر سقف ، بدنه ، کناره ها ، کنج و سایر نقاط ساختمان هر کدام ویژگی معناداری را در زیبا شناسی ساختمان تعریف می کند .

 چیدمان در سبک معماری خانه های قدیمی

     طاقچه

         طاقچه ها عناصر زیبایی بودند که به فضا حس زنده بودن را القا می کرد و بر رفیع ترین نقطه آن ، همیشه جایگاه قرآن قرار داشت . طاقچه ها از جنس گل با روکشی گچی ساخته می شود فرورفتگی داخل دیوار اتاق ها ، ایوان ، راهرو و.. از ابتدای ساخت بنا در ستون ها و جدارهای قطوری ساختمان تعبیه و تعریف می شد . در واقع طاقچه یکی از المان های معماری ایرانی است ، خانه ایرانی بدون طاقچه معنی ندارد . در گذشته در خانه اعیان و اشراف از طاقچه استفاده فراوانی به عمل می آمد ، کم کم رسم شد در اکثر خانه ها در اتاق پذیرایی از طاقچه استفاده می شد . این طاقچه ها هم جنبه تزئینات داشته و هم جنبه عملکرد .  گچ بری های زیبا که هنرمندانه با نمایش قوس و انواع طاق نماها در طاقچه ها استفاده می شد . زیبایی آنها را چند برابر می کرد . طاقچه ها با فرورفتگی در ابعاد مختلف ، نماهای زیبا در خانه ایجاد می کرد که با گچبری جلوه آن افزونی می گرفت . (1)

     علاقه خانواده های دزفولی به آراستگی و آذین کاری در نمای طاقچه ها ، به کار گرفتن شیشه های رنگی به بر سر درب ورودی اطاق ها ، انجام گچ بری هنرمندانه گردا گرد پیش بخاری ها (بخوری) ودهلیز شوادون که خنکی زیر زمین را در حرکت عمودی به سمت اطاق های همکف و پشت بام هدایت می کرد ، همه و همه در تزئین کاری فصاهای داخلی منازل مورد اهمیت وتوجه قرار می گرفت .

     فضاهای داخلی خانه ها به سبک و شیوه زندگی عصرخود در داخل منازل تعریف ، تزئین  و شکل داده می شد . طراحی ها به کار برده شده در بنا ، برخواسته از باور و اعتقاداتشان بود و نوعی تجددگرایی نیز به حساب می آمد . توجه به آرایش و زیرآلات در شکل ظاهری افراد همان اندازه مهم می نمود که در مقیاس وسیع تر آن المان های اجرا شده در ساختمان ؛ زیرا قدرت و توانایی مالی و توجه به سبک زندگی را معنا و در معرض دید عموم قرار می گذاشت .

     نقلدونی

     از جمله عناصر ویژه که در ساختمان سازی بافت قدیم دزفول هویدا است و زیبایی منحصر به فرد به خود گرفته "نقلدونی" نام دارد . ساخت این نوع فضاهای چشم نواز در عصر ما بطور کل منسوخ و از دایره تزئینات ساختمان سازی کنار گذاشته شده است ! اما کارکرد خود را در شکل و شمایل گوناگون همچنان حفظ و به قوه خود برقراردارد ؛ به عبارت روشن تر باید گفت "نقلدونی" مادر و پیش زمینیه فضاهای تزئینی چون بوفه ، اپن ، استند ، کابینت  کابین ، کانتر و دکاراسیون به شمار می آید .

     واژه و اجرای نقلدونی فقط در معماری شهر دزفول کاربرد ندارد ، در سایر مناطق ایران خصوصا تزئینات کاخ های عصر صفویه (شکل شماره2) این نوع عنصر زیباشناسی به خوبی قابل مشاهد می باشد ، این واژه (به صورت نقلدونی) در معماری آن دوره نیز کاربرد داشته است(2). در لغط نامه دهخدا معنی سریع و مستقل برای آن به عنوان محلی در ساختمان سازی یافت نشد ؛ دهخدا در خصوص نقلدونی چنین آورده : نقل ، نقلدونی ، درتداول ، کوچک و زیبا ، ریز و گرد به شکل نقل ؛ تربچه نقلی ، خانه نقلی ، مکان نقلی ، منسوب به نقل ، کوچک و جالب و ظریف  نقلدونی (noglduni) ظرفی که در آن نقل می گذارند  ، ظرفی برای نقل ، ظرفی برای نقل شراب .  

   در گویش دزفولی " دان "، " دون "  گفته می شود در آخر کلمه معنی ظرفیت بخشید و نیز جای هر چیز ، جای و مکان و ظرف را گویند .

--------------------------------------------------

    (1) : پوران ، زهرا ، طاقچه مکانی فراموش شده در معماری امروزی ، خبرگذاری یکتا شماره ، صفحه 14 ، سال1392

    (2) :جهت اطلاع بیشتر (ن ک.) شهیدی مازنانی ، نازنین ، باغ سعادت آباد اصفهان در آینه مثنوی گلزار سعادت ، دو فصلنامه معماری ایران شماره 9 ، بهارستان 95

نقلدونی ، نقلی ، بهترین مکان برای انبار کردن وسایل خانه ، جاهایی که کسی فکر نمی کند ؛ حتی در خانه های فعلی هم جاهایی می باشند که می توانید بدون نیاز به فضای بیشتر ، خرده ریزه های خود را انبار کرد . همه به خلاقیت شما بستگی دارد می توان  از وسایل خانه استفاده چندگانه داشته باشید یا فضاهایی مخفی و بلا استفاده را به انباری مفید تبدیل کنید .

     " نقلدونی " عنصری است که کم و بیش در خانه های قدیمی دزفول یافت می شد . این فضا ها عمدتا از جنس گچ بود ، دارای تزئینات بسیار زیبا و هنرمندانه ، با توجه به اینکه استادکاران گذشته هر عنصری را براساس حکمت و منطق خاص می ساختند . تقسیم بندی و طاقچه ، طاقچه کردن یک گوشه از ورودی اتاق ، علاوه بر جنبه ی تزئینی که به فضای محل می داد ، جلوه ای زیبا از هنر گچ بری را نیز به نمایش در می آورد و ساعتها چشم بیننده را به خود جلب می نمود .

شکل شماره 1

      در اجرای یک نقلدونی معمار با آمیختن چند سبک ، فضایی را خلق می کرد که علاوه بر تنوع ، آرامش خاصی برای ساکنین خانه به وجود می آورد . تقسیم بندی یک فضای از پیش در نظر گرفته برای اجرایی خیره کننده که طاقچه های اطراف خود را تحت الشعاع قرار می داد .

     برای به اجرا گذاشتن یک نقلدونی از کف تا بالا ، ارتفاعی به طول یک متر و هشتاد سانت و عرض یک متر و بیست ، کمتر  یا بیشتر فضا در نظر گرفته می شود . در تقسیم بندی ماهرانه ، قرینه سازی با ابعاد و اندازه های مشخص ، هم شکل یا متمایز شده از حیث ابعاد ، طاق نما کاری های کوچک و ظریف ، گچ بری های مشبک کاری شده ، گل آرایی و... ، در نظر گرفته می شد ، در قسمت زیرین نقلدونی پیش بخاری جلوه می نمود ، طبقه بندی از کف تا اتصال به مجموعه بالا ، ردیف های در نظر گرفته شده ، عمق و ارتفاع طاقچه ها جهت قرارگذاشتن اشیا در آن و... پیش بینی و به اجرا گذاشته می شد .

     اتاق محل نشستن و مکانی برای جمع شدن اهل خانه ، فامیل ، دوستان ، میهمانان و... می باشد ، توجه به این فضا و چیدمان در آن را برای خانواده ها بسیار با اهمیت می سازد . در واقع چیدمان اتاق جلوه ای وسیع  از منش اجتماعی خانواده محسوب می شود . نسب فضای اتاق با نقلدونی باید تناسب و همخوانی داشته باشد در غیر این صورت زیبا مورد نظر جلوه نخواهد کرد . ابعاد و اندازه نقلدونی ها باید همخوان با فضای اطاق تعریف شده باشد ! به همین خاطر نقلدونی ها در حد و اندازه های بزرگ و کوچک تعریف و به اجرا گذشته می شد ، محل اجرای نقلدونی ها عمدتا رو بروی درب ورودی اطاق ها و اکثریت در "غلفه پشت بون" (اطاق پشت بام) به اجرا در می آمد ، این امر به علت استقلال فرزندان و تشکیل خانوادهپیش بینی شده است . پدر جهت آسایش پسر خویش بر پشت بام منزل فضایی مجزا در نظر گرفته ، به ساخت آن اهتمام داده می شد . ورورودی این مکان ها که به اطاق عروس جدید (بییه نو beyh no) معروف می باشد برای آذین بستن اشیا و لوازم قیمتی و زیبایی بخشیدن به اطاق با ساخت نقلدونی تزئین می شد . قدرت اقتصادی در مفصل و مجلل در آوردن نقلدونی اثر بخش می باشد . ویژگی های از قبیل کار ، پیشه ، طبقه اجتماعی خانواده و... در نوع نقلدونی و آرایش اشیا درون آن متفاوت است .    

     تا اوایل نخستین دهه 1300 شمسی ساخت و ساز نقلدونی در فضای منازل دزفول همچنان تعریف شده  و به اجرا گذاشته می شد . نقلدونی برای گذاشتن وسایل تزئینی کاربرد داشت لوازم آرایش ، لوازم گران بها ، ظروف چینی جات با ارزش ، قیمتی ، لوکس وگاها به منظور عدم دسترسی کودکان به بعضی لوازم در بالاترین ردیف این فضاها قرار داده می شد . گاهی نقلدونی محل نگهداری کتاب و نقش کتابخانه را دارد وگاه برای یک تاجر نقش ابزار و لوازم خانه ، گلاب پاش ، شمعدانی ، ظروف چینی ، نقره جات و...

 نقلدونی ساده و مفصل

     نقلدونی ساده با یک ردیف طاقچه ساده و تعبیه شده در بدنه دیوار بدون در نظر گرفتن پیش بخاری و اجرای چند نقلدون ساده نمایان می شد . فضای برای قرار دادن کتب ، اشیائ مختصر ، و...نوع اجرا طبقه اجتماعی صاخب خانه را به تصویر می کشد .

           

     نقلدونی رنگ آمیزی بخود نمی گرفت اگر چه در مواردی دور از انتظار نبود . داخل اتاق عموما فضایی بود که با دکوراسیون داخلی همخوان بود .

     نقلدونی های سبک سنتی دزفول سرشار از زیبایی ، جذابیت ، شکوه و اهمیت در کاربرد دارد . در این سبک دقت و ظرافت به شدت مورد توجه است ، این سبک شامل گچ بری های نقوش دار ، شبکه های مدرج ، گل و بوته های برجسته ، حرکت زیبای نیلوفرهای در هم تنیده ، تاج گل ، شکوفه ها و...به خوبی نمایان می باشد . در نقلدونی گچ بری ها . ارزش و زیبایی فضای اجرا شده را چندین برابر می کند . در کنار این عنصر زیبا قرارگرفتن پشتی های رنگارنگ ، شمعدان ها ، گلاب پاش ، قوری های چای خوری ، ظرف و ظروف های عتیقه که درون نقلدونی با سلیقه ای ماهرانه چیدمان می شد ، در تابش آفتابی که از لابه لای شیشه های رنگی سر درب ورودی اتاق ، پنجره ها بر نقلدونی می تابید و شبکه ای از رنگ ها جلوه خیالی به فضا می بخشد .

      در معماری دزفول مجلل نمودن فضاهای مسکونی مهمترین بخش هستی شان بود ؛ از این رو ، این زیبا را در آرایش اتاق های ظاهر می ساختند . گاه طاقچه ها دور تا دور فضای اطاق را در بر می گرفت ، قرین سازی در اجرای طاقچه ها رعایت و بر زیبای نما افزوده می شد . گچ بری در سقف ، گوشه های اطاق و بر پیکره نقلدونی به اوج خود می رسید .

     هنر گچ بری ، طراحی گل و بوته با نقوش کندکاری شده به دو سبک خلاقانه و استفاده از حافظه و تصورات ذهنی استادکار گچ کار و یا براساس صفحات مشبک شده ای که با پاشیدن غبار زغال بر روی گچ انجام می پذیرفت خلق می شد .




 



 

     نمایش نقلدونی های دزفول

 

     این نقلدونی در قسمت فوقانی ساختمان در طبقه دوم به اجرا گذاشته شده است . اطاق به اقتضای نیاز اعضای خانواده به توسعه ی فضاهای مسکونی به اجرا گذاشته شده است . طاق در ابعاد 6×4 وبا ارتفاع 3 رو به مشرق ساخته شده است ؛ دقیق روبروی درب ورودی به اطاق اولین ویژگی که چشم بیننده را به خود جلب می کند ، نمای زیبا و خیره کننده طاقچه های گچ بری شده می باشد که در نمایش پیش بخاری قسمت زیرین آن توسط چرخش گل و گلبرگ ها نگاه بیننده را به خود مشغول می سازد .

 

      در هنر معماری شهر آجر به این نوع فضاها نقلدونی گفته می شود . نقلدونی شهر دزفول در نوع خود بی نظیر و به جرات باید گفت بی مثال است . اگر به بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی گذر کرده باشید ، در واقع "چینی خانه" برپا شده به دستور شاه عباس صفوی را در ذهن و نظر آدمی تداعی می کند . با این تفاوت که بنای "چینی خانه" بقعه شیخ صفی الدین بعنوان نمادی از قدرت ، جاه و جلال حکومتی و اجرای فضاهای مطابق ابزار و آلاتی است که به غنیمت درآمده در آن چیدمان شده است . تصویر شماره ( 2 )

     نقلدونی به تصویر کشیده شده از دو قسمت متصل به هم ، قسمت بالا خود نقلدونی با طاقچه های ظریف آن و قسمت پایین که از تلفیق "تش خونه" (آتش دان ، شومینه) و نقلدونی هایی که در طرفین پیش بخوری (پیش بخاری) را در برگرفته به اجرا در آمده است .

     قسمت بالایی این سبک زیبای معماری "نقل دون ها" مجلل ، در منحصر ترین اجرای ، قرینه سازی ماهرانه ای در آن به اجرا گذاشته شده است ؛ در جناحین ،  بالا و پایین قرینه به اجرا در آمده است . در سه ردیف دو به دو اجرای طاقچه ها با طاق های گچی و مشبک شده دقیق مثل هم تکرار و به اجرا در آمده است ، طول ، عرض ، ارتفاع ، عمق و نوع برش هایی که در خلق شبکه ها کار شده عینا دو به دو مثل یکدیگر می باشند . تصاویر شماره ( 4 )

     در هر دو جناح راست و چپ قسمت بالایی نقلدونی دو گلدسته با قوس استوانه ای 15 سانتی  ، تو خالی که بصورت هنرمندانه شبکه هایی در آن تعبیه شده است ، در کمال ظرافت و زیبایی به اجرا در آمده . بر بالای این گلدسته ها مقرنس کاری قشنگی با دقت هر چه تمام تر گچ کاری شده . و بر بالای گلدسته ها عنصر رفک (طاقچه ی بیرون آمده) نمایان است . گلدسته ها از پایین توسط دو پایه بر قسمت زیرین سوار است . تصویر شماره ( 11 )

     در مرکز نقلدونی ، ترسیم صلیبی شکسته ، چهار طاقچه را دو به دو شبیه به هم در بر گرفته (راست و چپ ، بالا و پایین) مشاهده می شود که توسط شبکه ای بسیار زیبا لوزی مانند محصور شده است . جداره بین طاقچه ها به قطره یک سانت و نیم بر روی زمین با گچ ریخته و در محل نصب گردیده . تصویر شماره ( 6 )

     زیبا ترین قسمت این مجموعه ی زیبا در هسته مرکزی آن مربوطه به مشبکه لوزی شکل می باشد . در مرکز این شبکه سوراخی تعبیه شده که بوسیله هشت برشه حکاکی شده بر قالب گچ ستاره هشت پر را به نمایش در آورده است . لوزی به چهار قسمت مساوی شبکه های مدرج ، کندکاری شده یک شکل و توسط چهار برگ بر روی (بدنه) چهار گوشه طاقچه مرکزی نصب گردیده . قسمت های بالا و پایین لوزی نیز توسط دوغنچه گل همیشه بهار بر دهانه ی ورودی طاقچه های بالایی و پایین با "دوغاب گچ" محکم نصب شده . امتداد سر شاخه های لوزی با حرکت انحنایی از مرکز طاقچه های راست و چپ عبور کرده و از هر دو جناح ، شبکه گل برگ نشان را بر روی بدنه قرار داده است . استفاده از این طاقچه ها برای دستان ظریف عروس خانه میسر می بوده و بیشتر به منظور قرار دادن ملزومات خاص و به دور از دسترس دیگران مناسب می باشد . تصویر شماره ( 7 )

     کوچک ترین طاقچه ها درست در بالای و پایین نوک انتهایی گل همیشه بهار مشاهده می شود که توسط دو نمای "طاق نیم دایره" رو در روی هم نمایش و به اجرا در آمده است .

     طاقچه ها تماما توسط طاق نماهایی زیبا و قرینه سازی شده به نمایشدر آمده . اولین ردیف از بالا طاق نمای گچی ، طاقچه عریض را با پایه ای فرضی به دو طاق نما از نوع "طاق دور فرنگی" تقسیم کرده است . بدنه این طاق نماها بر روی زمین با گچ به قطر یک بند انگشت (یک سانت و نیم) ریخته و در محل نصب شده ، سپس در حالتی که گچ هنوز  سختی و محکمی به خود نگرفته با کاردک های باریک و ظریف کندکاری و اشکال مورد نظر بر روی آن درج شده است . ردیف دوم و سوم از بالا به پایین طاقچه ها با طاق نما از نوع "طاق دو کوله" ساخته و نصب گردیده . طاقچه های ردیف سوم نیز همانند ردیف اول عریض می باشد که با طاق نمای گچی دو قسمت شده ، مشبک ، با دو نمای "طاق دو کوله" نصب گردیده است . تصویر شماره( 8 )

 

     در منتهاالیه ردیف فوقانی نقلدونی ، حد فاصل بین مقرنس کاری دو گلدسته ، نقش دو گل در یک ردیف ، پشت سر هم ، منظم تکرار شده است ؛ از سمت راست گل همیشه بهار ابتدا شروع این حرکت زیبا و بعداز آن گل نیلوفر آبی (لوتوس) پنج بار در میان شاخ و برگ های گل همیشه بهار اجرا گردیده . در این گچ بری ،گل نیلوفر آبی با هشت گلبرگ نمایش داده شده و با حرکت هنرمندانه در وسط این گچ بری نیلوفر نقش خود را نمایان می سازد ! در حالی که از طرفین با شش گل همیشه بهار در بر گرفته شده است . تصویر شماره ( 9 )

     قسمت زیرین نقلدونی مربوط به پیش بخوری (پیش بخاری) است در ابعاد 20/1عرض و ارتفاع 90 سانت ، دارای دو ردیف نقلدون یک شکل و قرینه در طرفین و بصورت عمود بر هم ساخته شده است که جلوی این نقل دون ها با قالب گچ کاری شده طاق نما بر آنها تعبیه شده است ، دو نقل دون ردیف بالا دارای نمای "طاق دو کوله" دو نقل دون ردیف وسط با نمای "طاق نیم دایره" و قسمت زیرین مجددا نمای "طاق دو کوله" تکرار گردیده است . تصاویر شماره ( 5 )

     ویژگی اصلی این فضا ، قسمت پایین ، مربوط به آتشدان (شومینه ، تژ گه/آتش گاه) می باشد که دارای ارتفاع 54 سانت ، با عمق 22 سانت ، با دارای بودن چاله ای در مرکز آن که محل قرار گرفتن چوب و زغال جهت حرارت بخشیدن به اطاق در نظر گرفته شده است . پیش بخاری از داخل حفره درونی راه به پشت بام دارد تا دود حاصل از سوختن آتش را به بیرون انتقال دهد . ورودی شومینه با زاویه باز در سه حرکت گچ کاری شده با نقوش ساقه نیلوفر در پیچ و تاب همراه با برگ های تنیده شده در آن نمایان است . ورودی اول ، آتشدان با نمای طاق نیم دایره کامل با سه نقش سه جفت برگ دو به دو متصل به هم مشخص شده است .  قوس کناری آتش دان نمایش پیچش گل و ساقه های تنیده در هم را نشان می دهد و در طرفین این قوس دو گل شش پر با دو برگ در طرفینش هویدا می باشد . دو ردیف بعدی بعد از قوس اجرا شده نیز نمایش حرکت ساقه و گل های خیالی را ترسیم کرده است . در منتهاالیه وسط شومینه زیر شیب رفک (طاقچه) دو تاج گلی بر هم سوار مرکزیت این فضا را مشخص کرده است . تصویر شماره ( 10 )

     در جناحین فضای تعریف شده شومینه ، دو گچ بری زیبا سرازیر شدن برگ های تابیده به هم گیسوی بلند از ساقه برگ گل بافته شده در هم را نشان می دهد که از درون منفذی دایره مانند از بالا آویزان شده اند ،

     عکسبرداری و تشریح فضاهای نقلدونی توسط جناب آقای عظیم مقدم نیا انجام پذیرفته است که به نوبه خود از لطف ایشان در قبول زحمت و خطری که در خانه های ویران شده گریبانگیر ایشان شده بود ، کمال تشکر و قدردانی را دارم .

 

 

 

توضیحات :

. بوفه (buffet) معادل (چینی جا) را برای آن ساخته اند نیز دقیقا مانند استند یک ویترین برای نگهداری و نمایش لوازم تزئینی است ارتفاع بوفه نیز مانند استند در حدود 180 سانتی متر است در عرض های متفاوت ، محل فروش نوشابه و تنقلات نیز می گویند (دهخدا)

. دکوراسیون ، هماهنگ سازی طراحی شده برای به جلوه در آوردن رنگ ها ، اثاثیه و سایر اشیا در یک اتاق یا ساختمان به صورت هنرمندانه .

.  استند (stand)  در واقع نوعی ویترین است که وسایل تشریفی خانه را در آن قرار می دهند وسایلی از قبیل ظروف زیبا کریستال ، مجسمه های کوچک ، گرانبهی کوچک و زینتی . استند معمولا ارتفاعی در محدوده 180 تا 200 سانتی متر دارد ، اما عرض استند ها معمولا متفاوت بود و بسیتگی به نوع استفاده و نوع ظاهری استند دارد . مثلا برخی به شکل دایره هستند و می تواند عرض در حد یک و نیم متری را اشغال کنند . استندها دارای عمق نیز هستند اما عمق استندها معمولا کم بوده و در محدوده 25 تا 30 سانتی متر قرار می گیرد .

. اپن (open) ، پیشخون ، مجاورت آشپزخانه های مدرن با فضای نشیمن در آپارتمان ها را گویند .

. کابینت ، دکوراسیون ، به آشپزخانه ای را گویند .

. کابین ، اتاقکی که از مصالح سبک ساحته شده با شد .

. کانتر ، باجه ، باج و خراج دادن

(( توضیحات فوق بر گرفته از کتاب دکوراسیون شیک و کاربردی در منازل ، تالیف دکتر سید راشد اخوت ))

 

نتیجه گیری :

 

با تمام کم و کاستی های فرا روی این تحقیق، آنچه بیش از هر چیز با اهمیت تر جلوه می نماید ضرورت جلب توجه خوانندگان به شناخت ارزش های نهفته در غنای صنعت مهندسی ایرانی است و اگر نبود این واقعیت ها اندیشمندان بیگانه هرگز بر صحت و درستی آثار گذشتگان این مرز و بوم لب به اعتراف نمی گشودند! در وقتی که دکتر "آرتور پوپ" در کنفرانس سال 1925 خطاب به حاضرین ایرانی گفت : (( قدر هنر و تاریخ هنر خویش را بدانید )) * آثار و نشانه های غنی معماری ایرانی کم نیست، اما بی مهری بعضی افراد در محل های مورد بازدید کار را بر ما سخت و به دراز کشاند. اما شناسایی عنصر زیبای نقلدونی و نظایر آن سرآغاز فصلی نو در آشنایی با تنوع بی شماری از این نوع سازه ها ، افقی نو در شناخت و بکار گیری تزئینات در معماری سنتی شهر دزفول را بر ما گشوده شد .

 

 

 

                                                                                     دکتر عبدالامیر مقدم نیا

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

--------------------------------------------------

* . پوپ ، آرتور ، بررسی هنر پارسی ، مقدمه جلد نخستین از دوره شش جلدی ، انتشارات آکسفورد.

منابع و ماخذ :

 

1 . آقا زاده ، شمیم ، جذابیت منحصربفرد معماری ایران، به چاپ نرسیده

2 . اخوت ، سید راشد ، دکوراسیون شیک و کاربردی در منازل ، انتشارات اخوت 1392

3 . پوران ، زهرا ، طاقچه مکانی فراموش شده در معماری امروزی ، مقاله خبرگذاری یکتا شماره ، سال 1392

4 . جلیلی کیا ، مهرداد ، تزئین و معماری بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی ، انتشارات مرکز تحقیقات و مطالعات شیخ صفی الدین اردبیلی ، سال 1395

5 . شهیدی مازنانی ، نازنین ، باغ سعادت آباد اصفهان در آینه مثنوی گلزار سعادت ، دو فصل نامه معماری ایران ، شماره ، انتشارات بهارستان ، 1395

6 . عقیقی ، نجیب ، المستشرقون ، انتشارات جامع قاهره/مصر  ، سال 1997م

7 . آخوند رجب (بینا) محمدحسن مصاحبه 1397

8 . سلطان حسین معمار (مقدم پور) مصاحبه

9 . سلطان علی معمار (مقدم پور) مصاحبه

10 . عظیم مقدم نیا  ، تصویر بردار ، 1395

 

 

 

 


نظرات شما

ارسال دیدگاه

Protected by FormShield

lastnews

پاکستان: هیچ نظامی یا غیرنظامی ایرانی هدف قرار نگرفتند

رئیس‌جمهور در دیدار اقشار و منتخبین شهرستان فیروزکوه: دولت به دنبال اولویت‌بندی کمبودها و مشکلات و سپس حل آن‌هاست

پیام مهدی طارمی برای مردم فلسطین

امیرعبداللهیان: هیچ تعارفی با طرف‌های تروریستی در پاکستان و عراق نداریم

اقدام دولت برای حمایت از مستمری‌بگیران

بهره‌مندی هنرستانیها از یک ماه کسری خدمت «سربازی»

یارانه یک میلیونی برای کودکان دارای اختلال رشد 5 دهک اول/ارزیابی 3 ماهه وضعیت رشد کودکان

وزیر دفاع : روسیه باید موضوع تمامیت ارضی ایران را رعایت کند

پالایشگاه‌های چینی برای خرید نفت ارزان راه افتادند

بازار سرمایه و کنترل تورم و نقدینگی و رشد تولید به قلم دکتر جواد درواری

تدوین تله فیلم *خط قرمز*به تهیه کنندگی عباس جاهد در استان اردبیل به پایان رسید

توافق نهایی با هند برای توسعه بندر چابهار

گزارش شرکت مالک نفت‌کش توقیف‌شده آمریکایی از وضع سلامتی گروه کارکنان آن در ایران

در کنفرانس مطبوعاتی مشترک با وزیر خارجه هند امیرعبداللهیان اعلام کرد: هشدار ایران به آمریکا، انگلیس و رژیم صهیونیستی

از سرگیری مرمت پل‌بند تاریخی لشکر شوشتر

امیرعبداللهیان: محاسبه رژیم اسراییل در مورد حماس غلط بود/ به نیروهای مقاومت دستور نمی‌دهیم

مرگ دانشمند ایرانی در یک حادثه

ثبت بالاترین مقدار تولید نفت ایران پس از تحریم‌ها

حذف یارانه تعدادی از یارانه بگیران در دی ماه/ ماجرا چیست؟

تراکتور به دور از حواشی به سمت موفقیت

مصرف سرانه نان در کشور سالی 170 کیلوگرم؛ نان ناسالم چه بلایی سر بدن می‌آورد؟

ویتامین‌ها از طریق مکمل‌ها تأمین نمی‌شوند

ابطال شرط سنی ورود به دانشگاه فرهنگیان از سوی دیوان عدالت اداری

ارتش آمریکا: 16 نقطه یمن را هدف قرار دادیم

آیا شما یک آدم سمّی هستید

واکاوی یک تراژدی / نابغه ای در لجنزار

آغاز جلسه دادگاه لاهه برای پرونده نسل‌کشی رژیم صهیونیستی در غزه

ارتش یک نفتکش آمریکایی را در دریای عمان توقیف کرد

همدان پایتخت گردشگری آسیا شد

مدیرعامل مرکز مبادله طلا و ارز خبر داد تخصیص اسکناس کشور مبدأ به مسافران تا عید نوروز

طرح آمریکا برای منطقه «بعد از جنگ غزه» با همکاری عربستان

فرصت 2 ماهه بانک مرکزی برای کاهش رشد پایه پولی و نقدینگی

اولین نشست کمیته فلسطین APA رئیس پارلمان کشورهای عربی: ساکنان در برابر جنایات رژیم صهیونیستی شریک جرم هستند

استارت پروژه «نبیل باهویی ٢» با حضور برانکو

وزیر کشور: انفجار تروریستی در کرمان خارج از رینگ حفاظتی مراسم بود

ادغام تعرفه رای دو انتخابات 1402

211 شیء تاریخی ایران در چین

طرح جامع مدیریت دریاچه نمک به تصویب رسید مخبر: دولت با جدیت به دنبال حل مشکلات حمل و نقل عمومی است

رهبر انقلاب در دیدار هزاران نفر از مردم قم: دشمن سیاست «بیرون کشاندن مردم ایران از صحنه» را پیگیری می‌کند

تعلیق از خدمت 4 کارمند شهرداری دزفول

آخرین وضعیت ثبت‌نام در کاروان‌های حج

استفاده از معلم آقا در دبیرستان‌های دخترانه؛ نیازمند مجوز/ تعیین تکلیف مدیران زن مدارس پسرانه

ماجرای ارسال پیامک برای متقاضیان شیرخشک

دبیر هیات بادبانی استان هرمزگان: گسترش گردشگری ورزش‌های دریایی در هرمزگان یک ضرورت است

آغاز دور جدید گرانفروشی بلیت هواپیما؛ بلیت هواپیما به نرخ مصوب نیست

قوه قضاییه: حکم بخش دوم پرونده هواپیمای اوکراینی صادر شد/ متهم ردیف اول بازداشت است

کشف شیشه و هیروئین از یک خودروی سواری در هندیجان

بارورسازی ابر‌ها برای کشوری وسیع همچون ایران اجرایی و عملی نیست

کنعانی: مسئله دریای سرخ معلول است؛ علت نیست/ تدوین سند همکاری با روسیه در گام‌های نهایی است

اختلاف نظر درباره بدهی 100 میلیارد دلاری