بزرگنمایی:

*نگاهی به دلایل کمبود سیمان در بازار استان هرمزگان

امیرسجده ای -معاون بازرگانی و توسعه بازار شرکت سیمان هرمزگان:
سیمان، یکی از کلیدی ترین اجزاء توسعه و آبادانی است . میزان مصرف سیمان در هر کشور رابطه مستقیم با رشد اقتصادی آن کشور داشته و به عنوان یکی از شاخص های توسعه صنعتی ، تولید ناخالص داخلی و اشتغال پایدار مورد بررسی و توجه قرار می گیرد. به همین دلیل، از اوایل دهه هفتاد و در مسیر سازندگی و توسعه کشور، احداث کارخانجات سیمان در مناطق مختلف کشور مورد توجه قرار گرفت، به طوریکه در حال حاضر 78 واحد تولید کننده سیمان با ظرفیت تولید سالانه 88 میلیون تن سیمان در کشور مشغول فعالیت هستند . اگرچه در حال حاضر به دلیل مشکلات صنعت سیمان ، سطح تولید کل سیمان در کشور نزدیک به 75 درصد ظرفیت اسمی(یعنی نزدیک به 65 میلیون تن در سال) می باشد، اما با در نظر گرفتن میزان مصرف سیمان در داخل کشور که در سال گذشته نزدیک به 45 میلیون تن- یعنی تقریباً 50 درصد ظرفیت اسمی تولید بوده است، می توان دریافت که منطقاً نباید کمبود سیمان در سطح کشور وجود داشته باشد.
با این حال، موضوع کمبود سیمان در کل کشور از جمله استان هرمزگان به موضوعی پرچالش در چند ماه گذشته تبدیل شده که نه تنها پروژه های عمرانی، بلکه ساخت و سازهای شخصی را نیز تحت تأثیر قرار داده است.در مناطق جنوبی از جمله هرمزگان به دلیل فصل مناسب ساخت و ساز و افزایش نیاز به سیمان در فصول پاییز و زمستان، این مسأله نمود بیشتری پیدا کرده و حساسیت بیشتری در بین مردم و مسئولین استان ایجاد کرده است. این حساسیت و نارضایتی باعث شده است که بعضی افراد بدون اطلاع از دلایل واقعی افزایش قیمت سیمان، مدیران شرکت سیمان و همینطور مدیران استانی را مقصر شرایط بوجود آمده قلمداد نمایند. لذا به جهت تنویر افکار عمومی و روشن شدن ابعاد مختلف موضوع کمبود سیمان در استان، دلایل عمده این کمبود در این یادداشت مورد اشاره و بررسی قرار می گیرد.
1- عدم تناسب عرضه و تقاضا در بازار در فصل ساخت و ساز:
در حال حاضر تنها دو کارخانه سیمان در استان هرمزگان مشغول فعالیت می باشند : سیمان هرمزگان واقع در بندرخمیر و سیمان قشم واقع در جزیره قشم. ظرفیت اسمی کارخانه سیمان هرمزگان 6000 تن در روز بوده که  به دلیل قدمت بیش از 24 سال کارخانه سیمان هرمزگان و فرسودگی و عمر بالای ماشین آلات و تجهیزات، و از سوی دیگر عدم امکان استفاده از قطعات یدکی اصلی و مرغوب به دلیل تحریم های ظالمانه غرب، ظرفیت تولید متوسط روزانه شرکت سیمان هرمزگان به حدود 5500 تن در روز کاهش یافته است. این در حالی است که آمارها نشان می دهد تقاضای سیمان در استان در فصول سرد که فصل ساخت و ساز می باشد حدود 8000 الی 9000 تن در روز است. بنابراین، حدود 2500 الی 3000 تن در روز تقاضا بیش از عرضه در استان هرمزگان وجود دارد. این کمبود در ماهها و سالهای گذشته توسط کارخانجات سیمان در استان های همجوار از جمله کارخانجات سیمان لامرد، داراب، سپهر (قیر و کارزین)، ممتازان کرمان و .... تأمین می شد که در سال جاری به دلایلی که در ادامه اشاره خواهد شد، این تأمین کسری توسط کارخانجات استانهای مجاور به خوبی انجام نشده و لذا عدم تناسب عرضه و تقاضا باعث ایجاد التهاب در بازار شده است.
2- کاهش تولید کارخانجات سیمان در کشور  به دلیل قطعی گاز و برق:
طی چند ماه گذشته ، قطعی گاز و برق بخش صنعتی از جمله کارخانجات سیمان در سراسر کشور به جهت تأمین گاز مصرفی بخش مسکونی و اداری، باعث توقف های مکرر خطوط تولید آنها شده و تولید سیمان در کشور را کاهش داده است. در کنار این مسأله ، چالش تأمین مازوت به عنوان سوخت موقت جایگزین در کارخانجات و البته آسیب هایی که تغییر سوخت از گاز به مازوت به فرایند تولید وارد می کند نیز به مسأله توقف های تولید در کارخانجات سیمان دامن زده است. اگرچه با حمایت های استانداری و سازمان صنعت و معدن استان هرمزگان، قطعی گاز در کارخانجات استان بسیار محدود بوده(شرکت سیمان هرمزگان کمتر از یک هفته و شرکت سیمان قشم بدون قطعی گاز) که در همین جا باید از زحمات بی دریغ استاندار محترم و ریاست محترم سازمان صمت استان تقدیر نمود، اما قطعی گاز در کارخانجات سیمان مجاور استان و کاهش تولید و عرضه آنها تأثیر خود را بر بازار سیمان استان وارد نموده است.  
3- عدم افزایش قیمت رسمی سیمان متناسب با تورم:
طی سالهای گذشته ، قیمت گذاری سیمان به چالشی میان دولت و کارخانجات سیمان تبدیل شده است.برخلاف سایر مصالح ساختمانی از جمله فولاد ،گچ و سایر مواد معدنی و ساختمانی که قیمت آنها به صورت رقابتی و تابعی از تورم بازار بوده است، قیمت سیمان همواره به صورت دستوری و تعزیراتی بوده و افزایش قیمت آن متناسب با تورم و افزایش هزینه های تولید در کشور صورت نگرفته است. به عنوان مثال ، در حالی که قیمت میلگرد طی 4 سال گذشته نزدیک به 6 برابر شده است، اما قیمت سیمان فله در همین مدت تنها حدود 2 برابر شده است. این در حالی است که میزان تورم در همین مدت بسیار بیش از افزایش قیمت سیمان بوده است که در جدول زیر می توان آن را مشاهده کرد.
این شرایط باعث شده که بعضی از کارخانجات سیمان مواجه با مشکلات شدیدی از جمله کمبود نقدینگی، مشکلات کارگری، فعالیت مقطعی و کمتر از ظرفیت تولید به جهت کنترل هزینه ها و ... شده و ادامه این روند می تواند در بلند مدت باعث ورشکستگی و تعطیلی بخش بزرگی از این صنعت شود. در این شرایط، فاصله میان قیمت رسمی و دستوری (که کارخانجات موظف به تبعیت از آن هستند) و قیمت غیر رسمی موجود در بازار (که درفصول پرتقاضا در بازار ایجاد می شود) در بعضی مواقع بسیار زیاد شده و این سود بادآورده را نه کارخانه سیمان، بلکه واسطه ها و دلالان حاضر در بازار سیمان به جیب می زنند.  
سال نرخ تورم اعلامی درصد افزایش قیمت سالیانه سیمان(تیپ 2) تفاوت(ساده) تفاوت (مرکب)
1392 34.7 21.2 13.5- 13.5-
1393 15.6 19.0 3.4 11.5-
1394 11.9 0.0 11.9- 30.0-
1395 9.0 0.0 9.0- 45.7-
1396 9.6 12.0 2.4 46.6 -
1397 31.2 19.6 11.6- 79.9-
1398 41.2 37.5 3.7- 12.9-
1399 44.8 20.0 24.8- 239.6-
جمع تفاوت 68.7- 239.6-

4- افزایش بی سابقه هزینه های حمل :
برخلاف قیمت سیمان که به صورت دستوری تعیین شده و افزایشی متناسب با تورم به آن داده نشده است، کرایه حمل و نقل به صورت مصوب، افزایش داشته و باعث بر هم خوردن تعادل بازار شده است. به عنوان مثال ، قیمت مصوب فروش هر پاکت سیمان درب کارخانه با احتساب ارزش افزوده 16،890 تومان تعیین شده و قیمت فروش آن در شهر بندرعباس 24،600 تومان مصوب شده است. این در حالی است که کرایه حمل از درب کارخانه سیمان هرمزگان تا بندرعباس برای هر تریلی به 3 میلیون تومان هم می رسد و در نتیجه کرایه هر پاکت حدود 6،000 تومان است. با در نظر گرفتن هزینه های تخلیه و هزینه های جنبی و بالاسری، هزینه تمام شده هر پاکت سیمان برای توزیع کننده نزدیک به 25 هزار تومان می رسد که عملاً از قیمت مصوب فروش بالاتر است. به همین صورت، کرایه حمل از کارخانه ممتازان کرمان تا بندرعباس به 9 میلیون تومان هم رسیده است، که به معنی کرایه حمل هر پاکت حدود هجده هزار تومان است، که با احتساب قیمت فروش سیمان و هزینه های تخلیه و بالاسری به هر پاکت 35 هزار تومان نیز میرسد که واضح است صرفاً به صورت غیر رسمی امکان فروش دارد. در این شرایط، یا سیمان از استانهای دیگر امکان ورود به استان هرمزگان را به دلیل قیمت بالا ندارد، و یا در صورت ورود به بازار استان با این قیمت به دلیل کمبود،  قیمت های پایینتر نیز به سمت قیمت بالاتر میل خواهد نمود.
5- جذابیت قیمت فروش صادراتی در مقایسه با قیمت مصوب فروش داخلی برای کارخانجات:
با افزایش قیمت دلار و از سوی دیگر ثابت ماندن نسبی قیمت فروش سیمان داخلی، قیمت فروش صادراتی جذابیت بسیار بالایی برای شرکت ها داشته و در حقیقت فقط با صادرات می توان چراغ کارخانه سیمان را روشن نگه داشت و در صورتی که صرفاً به فروش داخلی اتکا شود، امکان تداوم تولید با در نظر گرفتن افزایش بسیار زیاد هزینه ها وجود نخواهد داشت. به عنوان مثال، در حالی که قیمت فروش سیمان فله داخلی درب کارخانه بدون احتساب ارزش افزوده حدود 220 هزار تومان به ازای هر تن است، قیمت فروش صادراتی درب کارخانه پس از تبدیل قیمت ارز به ریال (بر اساس نرخ ارز سامانه سنا در حال حاضر) به ازای هر تن حدود 550 هزار تومان – یعنی 5/2 برابر – می باشد.
شرکت سیمان هرمزگان که به دلیل مزیت ویژه نزدیکی به بندر شهید رجایی به عنوان یک شرکت صادرات محور محسوب می شود، از دو ماه قبل به جهت همکاری با مسوولین استان برای تأمین سیمان استان و جلوگیری از کمبود بیشتر در بازار، نسبت به توقف صادرات خود و اختصاص کل ظرفیت تولید خود به بازار استان اقدام کرده و این در حالی است که سایر کارخانجات سیمان هم در استان هرمزگان و هم در استان های مجاور که به طور معمول بخشی از نیاز بازار سیمان استان را تأمین می نمودند، نه تنها صادرات خود را کاهش نداده اند، بلکه نسبت به کاهش یا توقف ارسال سیمان داخلی به بازار استان هرمزگان و افزایش صادرات خود نیز اهتمام داشته اند که این مسأله باعث دامن زدن به مسأله کمبود سیمان در استان هرمزگان شده است.
6- افزایش فعالیت پروژه های عمرانی و دولتی در سال جاری:
نزدیکی به پایان دوره فعالیت دولت در سال جاری و فشارهای وارده جهت تکمیل و افتتاح طرحها و پروژه های نیمه تمام عمرانی و دولتی از یک سو و گشایش نسبی در فضای سیاسی خارجی به دلیل تغییر دولت در آمریکا که باعث انگیزه بیشتر جهت راه اندازی و تکمیل پروژه های عمرانی و سرمایه گذاری دولتی و خصوصی شده است از سوی دیگر، منجر به افزایش فعالیت پروژه های ساخت و ساز در استان و متعاقباً افزایش نیاز به سیمان در استان شده است.
 

7- ایجاد تقاضای کاذب در بازار توسط سودجویان:
تفاوت بسیار زیاد قیمت رسمی و قیمت غیر رسمی سیمان در بازار به دلیل عدم همخوانی عرضه و تقاضا، باعث ورود دلالان ،واسطه ها و سودجویان به بازار سیمان و ایجاد جوّ روانی و تقاضای کاذب در بازار مصرف سیمان شده و شاهد می باشیم که بسیاری از افراد و صنایع و شرکتها، بیش از مصرف خود تقاضای سیمان نموده و مازاد مصرف خود را با حاشیه سود کاذب به فروش رسانده و یا حتی به دنبال ذخیره کردن آن برای روزهای آتی می باشند.
8- توقفات مکرر تولید در کارخانه سیمان هرمزگان شامل تعمیرات اساسی سالیانه و توقفات پیش بینی نشده:
 تولید کلینکر و سیمان در کارخانه سیمان هرمزگان به صورت 24 ساعته و بدون توقف انجام می شود. همانند همه کارخانجات تولیدی دیگر، به منظور اطمینان از کارکرد بهینه دستگاهها و ماشین آلات کارخانه و جلوگیری از خرابی و ازکارافتادگی ناگهانی آنها که منجر به توقف تولید می شود، تعمیرات اساسی خطوط تولید در کارخانه سیمان هرمزگان در بازه های زمانی مشخص و بر اساس برنامه از پیش تعیین شده انجام می شود که امسال نیز بر اساس برنامه از پیش تعیین شده قرار بود تعمیرات اساسی خط 2 کارخانه در آذرماه انجام شود، اما به دلایلی از جمله فشار و انتظار مسئولین استان جهت تأمین بدون وقفه سیمان استان هرمزگان بدلیل کمبود سیمان در استان، تعمیرات اساسی  به ماههای بعد موکول شد که نهایتاً در هفته اول بهمن به دلیل تنش های حرارتی ناشی از استفاده از سوخت مازوت که به دلیل قطعی گاز کارخانه ناچار به استفاده از آن شده بودیم- به صورت پیش بینی نشده توقف کامل خط 2 اتفاق افتاد و متعاقب آن تعمیرات اساسی خط 2 آغاز گردید.
توقفات پیش بینی نشده نیز معمولاً در طول سال به دلیل کیفیت قطعات و لوازم یدکی و طول عمر کمتر از میزان استاندارد آنها پیش می آید که همانطور که قبلاً اشاره شد طی یکسال اخیر به دلیل عدم امکان تأمین قطعات و لوازم یدکی اصلی و با کیفیت مناسب ناشی از تحریم های ظالمانه ، تعداد آنها به نسبت سالهای گذشته بسیار بیشتر شده است.
مجموعه توقفات اشاره شده باعث شده که در ماههای گذشته ، تولید شرکت نسبت به پیش بینی انجام شده کمتر شده و کاهش تولید را به دنبال داشته باشد.
البته باید به این نکته اشاره کرد که علیرغم همه موارد گفته شده فوق، میزان توقفات تولید در شرکت سیمان هرمزگان در مقایسه با بسیاری از شرکتهای سیمان در استانهای مجاور کمتر بوده و تولید بیشتری اتفاق افتاده است،که این مهم به دلیل تعهد مدیران شرکت سیمان به تأمین بازار استان، و تلاش شبانه روزی و بی وقفه پرسنل شرکت بخصوص پرسنل تولید و پشتیبانی کارخانه بوده است.
در پایان باید به این نکته اشاره کرد که شرکت سیمان هرمزگان با درک اهمیت بازار داخلی و جلوگیری از التهاب بیشتر، ضمن همکاری مداوم با استانداری و سازمان صمت استان هرمزگان، از یک سو از 2 ماه پیش نسبت به قطع صادرات خود و اختصاص همه ظرفیت تولیدی خود به بازار داخلی اقدام نموده، و از سوی دیگر، تحویل روزانه سیمان را به طور کامل بر اساس اولویتهای اعلام شده از سوی استانداری و سازمان صنعت استان  انجام می دهد. همچنین رشد 20 درصدی حجم فروش سیمان داخلی در سال مالی 98-99 نسبت به سال مالی قبل و از طرفی، افزایش 16 درصدی تحویل سیمان به بازار داخلی در 4 ماه اخیر نسبت به مدت مشابه در سال گذشته طبق جدول و نمودار ذیل، موید این نکته است که این شرکت همواره خود را در قبال دغدغه های مردم شریف استان هرمزگان متعهد دانسته و در راستای عمل به مسوولیت اجتماعی خود، روزهای سخت اقتصادی را در کنار ایشان بوده و از هیچ اقدامی برای برون رفت استان از چالش های پیش رو دریغ نخواهد کرد.