بزرگنمایی:

نقد و بررسی کتاب مثل نویسی با نگاهی بر کتاب نگارش دوره دوم متوسطه اثر محسن اسدالله سلمان پور
منتقد: خانم فریده آرامیده

 معرّفی و بررسی کتاب «مَثَل‌نویسی فارسی؛ با نگاهی بر کتاب‌های دوره دوم متوسطه» نویسنده محسن اسداله‌ سلمان‌پور، نشر اهورا قلم

معرّفی نویسنده

محسن اسداله‌ سلمان‌پور، نویسنده و مدرس زبان و ادبیات فارسی، متولد 1352 در دزفول در خانواده‌ای نظامی دیده به جهان گشود. در سال 1372 موفق به اخذ دپپلم فرهنگ و ادب شد. تحصیلات دانشگاهی خود را در رشتۀ زبان و ادبیات فارسی ادمه داد.

از وی این تألیفات به چاپ رسیده است: عروض (موسیقی کلام)، دستور زبان فارسی، برگزیده‌ای از متون ادبیات فارسی، عروس کلام، شرح اصطلاحات عرفانی اسرارنامه عطار نیشابوری، کنایات در اسرارنامه عطار. مقاله‌هایی از ایشان هم چاپ شده است: «آشنایی‌زدایی»، «شرح برخی از اصطلاحات عرفانی عطار» و «نقد و بررسی متون فارسی دوره دوم متوسطه».

بررسی کتاب «مَثَل‌نویسی فارسی؛ با نگاهی بر کتاب‌های دوره دوم متوسطه»

این کتاب در بهار 1399 چاپ شده است. دارای مقدّمه و پیش‌گفتار است که در پنج فصل و 123 صفحه تنظیم شده است. مخاطب اصلی آن دانش‌آموزان دوره دوم متوسطه است. یکی از ویژگی‌های مقدّمه تعریف تمثیل و حکمت، اشاره به سخنان بزرگان همچون دهخدا و هومر است که ذهن دانش‌آموز را برای ورود به موضوع اصلی یعنی مَثَل‌نویسی آماده می‌کند.

در پیش‌گفتار دانش‌آموز با پیشینۀ مَثَل‌نویسی و با اولین آثار مکتوب مدون (جامع‌التمثیل و مجمع‌الامثال حبله‌رودی) و سایر آثار امثال که در زمینه مَثَل‌نویسی آشنا می‌شود و این یکی از اهداف مَثَل‌نویسی در کتاب داش‌آموز است.

دانش‌آموزان در فصل اول کتاب با مَثَل از نظر لغوی و از نظر اصطلاحی، علت شهرت و رواج داستان‌های امثال آشنا می‌شوند. از دیگر موضوعات فصل اول فواید داستان‌های امثال که شامل: داستان‌های امثال آینه زندگی و اخلاق عمومی؛ انعکاس فرهنگ، آداب، عادت در تاریخ اجتماعی؛ حفظ فرهنگ غنی ایرانی و نقش تربیتی داستان‌هاست. نویسنده با بیان این ویژگی‌های توانسته است اهداف مَثَل‌نویسی مانند کسب مهارت و ارتباط صحیح بین متون ادبی و موضوعات اجتماعی و سبک زندگی را بدین وسیله برقرار کند.

فصل دوم که موضوع اصلی پژوهش است؛ یعنی شرح مَثَل‌های پایۀ دهم و یازدهم و دوازدهم است. نوآوری که نویسنده در این فصل انجام داده است علاوه‌بر آوردن مثل‌های کتاب، کاربرد آن‌ها و مثل‌های مشابه را از دیگر منابع استفاده کرده است. برای بعضی از امثال داستان مربوط به آن مَثَل را هم آورده است. یکی دیگر از امتیازهای این فصل آن است که مَثَل‌های کتاب را به زبان انگلیسی نوشته است. در این فصل نویسنده با آوردن داستان‌های مربرط به بعضی از مَثَل‌ها سبب آشنایی دانش‌آموز با نمونه‌های ضرب‌المثل‌ها و آموزه‌های حکمی و کسب مهارت در نوشتن از طریق به کارکیری قدرت بازآقرینی مَثَل‌ها می‌شود.

فصل سوم موضوع آن «از کلمات پراکنده (ران ملخ/ مور) مَثَل مدنظر را مشخص کنید و در یک و یا دو بند گسترش دهید.» است. نویسنده با آوردن واژه‌های پراکنده ذهن دانش‌آموزان را به کنکاش و فعالیت وامی‌دارد و سبب تقویت قوای ذهنی و زبانی آن‌ها می‌شود. با گسترش دادن مَثَل و افزودن شاخ و برگ به آن تخیّل آن‌ها تقویت می‌شود.

فصل چهارم «بررسی چند مَثَل ( برای نمونه: عنب، اوزوم و انگور که داستانش در مثنوی آمده است.)» که این داستان‌ها در کتاب دانش‌آموز نیامده‌اند. با خواندن داستان‌هایی که دربارۀ این ضرب‌المثل‌هاست با فضای فکری و اجتماعی و فرهنگی دوره‌های گذشته آشنا می‌شود. این فصل سبب ارتباط دانش‌آموز با متون ادبی و موضوعات اجتماعی می‌شود.

فصل پنچم «پژوهش و تولید متن» ابیاتی از اشعار شاعران و متن‌هایی از نویسندگان را که به شکل ضرب‌المثل هستند همراه با متن انگلیسی آن‌ها آورده‌اند و جایی برای تمرین دانش‌آموزان و گسترش ضرب‌المثل‌هاست. دانش‌آموز به عنوان دفتر تمرین می‌تواند از آن استفاده کند. امتیاز دیگر این کتاب این است که دانش‌آموزان در نوشتن این کتاب مشارکت داشته‌اند. نویسنده اسامی همۀ دانش‌آموزان را در صفحه 121 با عنوان سپاس‌نامه آورده است.

چند نکته دربارۀ ویرایش صوری کتاب

ویرایش صوری به اثر نظم و آراستکی می‌دهد و از این راه، به آن جلوه‌ای خاص می‌بخشد.

1. رعایت نکردن فاصله‌گذاری بین کلمات: (هومر در قطعه‌ای ادبی گفته است: «من همان جاروب کشتی هستم که شراب سرخ رنگ را به لب دوستان دور دست می‌رسانم، ص 2»). «دوردست» واژۀ مرکب است باید بدون فاصله آن را نوشت. در بیشتر جاهای کتاب فاصله‌گذاری رعایت نشده است.

2. در مطالب علمی نیازی به فروتنی نیست: (فقیر محسن اسداله سلمان‌پور، ص 3).

3. داشتن غلط املایی: (دو کتاب جامع‌التمثیل و مجمع‌الامثال نوشته هبله‌رودی است، ص 4). حبله‌رودی

4. «پدری به پسران خود گفت چند عدد تخته چوب بیاورید و آن را بشکنند و سپس جواب‌های خود را بر روی هم بگذارند و ببینند آیا می‌توانند آن‌ها را بشکنند؟، ص 11» چوب‌های.

5. رعایت نکردن نشانه‌گذاری: نباید از گیومه انگلیسی به جای گیومه فارسی استفاده کرد. در بعضی‌از جاهای کتاب علائم نشانه‌گذاری درست رعایت نشده است.  

فریده آرامیده

28 اردیبهشت 1399