بزرگنمایی:

اقلیم، ریزش‌های جوی، خشکسالی و فرسایش آبی و بادی


#خشکسالی
#بیابان_زدایی
#خوزستانوخطرات_پیشرو
#دکتر_آخوندعلی
مقاله استاد علی محمد آخوندعلی پیرامون مبارزه با خشک سالی

به مناسبت روز جهانی بیابان زدایی و به لحاظ اهمیت موضوع در کشور عزیز خودمون و تجارب اینجانب در رابطه با موضوعات اقلیم، ریزش های جوی، خشکسالی و فرسایش آبی و بادی به اختصار به بررسی این مهم می پردازم


1- چرا از بیابان زایی نگرانیم؟

معلوم است این محیط فاقد ادامه حیات اعم از گیاهی، جانوری و علی الخصوص انسانی می شود. آثار بیابان زایی که معمولا با فرسایش بادی همراه است، گاهی تا صدها کیلومتر گرد و غبار و ذرات ریز  و درشت خاک و رمل را جابجا و مناطق دور دست تر از این محیط را تحت تاثیر و زندگی و محیط زیست را به شدت تحت تاثیر منفی قرار می دهد.

2- جدا از توسعه بیابان زایی، مناطق و‌ جغرافیای مستعد و طبیعی این پدیده در کجا قرار دارند؟

خشکی سطح زمین و حضور بادهای  نسبتا دائم از عوامل اصلی پدیده فرسایش بادی در نتیجه بیابان و بیابان زایی است. مرور منابع و شواهد بیانگر وجود این پدیده است اگر بارندگی از حدود 300 میلی متر کمتر و‌ باد های موسمی وجود داشته باشد. این ویژگی تقریبا شامل حال تمام کویرها و بیابان های ایران و جهان می می شود.

3- موقعیت جغرافیایی و ویژگی کویرها و بیابان های اصلی ایران و جهان.

باند اصلی مناطق حاره با عرض جغرافیایی 23/4 + و 23/4 -، دو حد نهایی حرکت شمالی و جنوبی مجازی خورشید تحت تاثر زاویه میل 23/4 درجه محور زمین نسبت به صفحه جهانی عبور از خورشید و حرکت انتقالی زمین،  و علی رغم دریافت بیشترین تشعشعات خورشیدی در باند مذکور، عملا مناطق مرطوب ایجاد می کند، اما فراتر از این حدود با عنوان‌ مناطق جنب حاره در عرض های 30 درجه و اطراف ان در نیم کره شمالی و‌جنوبی علاوه بر دریافت تشعشعات بالا به دلیل دریافت ریزش های هوای سنگین و فاقد رطوبت عرض های پایین و استوایی عملا به عرض های  خشک و پرفشار تبدیل و غالب مناطق خشک کویری را بطور طبیعی بوجود آورده است. این صحاری از غرب در برگیرنده شمال افریقا از ساحل اقیانوس اطلس، شبه جزیره عربستان و قسمت هایی از عراق، ایران ، افغانستان تا صحرای چین را در بر می گیرد. مصداق بارز این‌پدیده در نیم کره‌ جنوبی، قسمت های داخلی استرالیا می باشد.
اکثر این مناطق بارندگی ناچیزی دارد که‌ گاهی از 50 م.م. هم کمتر می باشد. این علت اصلی و طبیعی خشکی این بیابان ها که عامل اصلی بیابان‌ بودنشان است، می باشد. مزید به علت وجود بادهای موسمی یا دائمی است.

4- حالا بر گردیم به کشور عزیز خودمون ایران.
چه اتفاقی در دو سه دهه اخیر واقع شده است که این همه مصیبت، واقعا مصیبت از نسیم گرد و غبار و  طوفان های جان فرسای آن با خسران های جبران ناپذیر جانی و مالی و زیست محیطی شامل حالمان نموده است؟

5- تکرار مطلب اینکه طبیعت بخش قابل توجهی از کشور ما در باند جنب حاره ای و با عرض حدود 30 درجه قرار دارد اما مصائب بیابان زایی علاوه بر شرایط طبیعی بشدت غیر طبیعی و به صورت مصنوعی با کمال تاسف نهادینه شده است.

6- دو مورد بسیار مهم ملی که مانند دو پیله خودتنیده جسم و جانمون را گرفتار کرده است، یکی حوضه دریچه ارومیه و دیگری جلگه خوزستان است. موضوع سیستان و بلوچستان هم تحت تاثیر کم کاری به طریق دیگری همچنان گرفتار این‌ پدیده نسبتا شوم است.

7- در مورد دریاچه ارومیه و علل عقب نشینی این دریاچه بزرگ و‌کاهش
عمق آن و در نتیجه برون زد املاح و مضرات زیست محیطی درون‌ و‌ برون آن، مطالب زیادی گفته شده است، اما از همان اول کار آگاهان می دانستند که دست بردن در مولفه های سیکل بیلان آب و هیدرولوژی آن، نهایتا چه بلایی بر سر آن خواهد آورد و متاسفانه کم نبودند متخصصینی از حوضه آب که بجای فریاد، در پروژه های؛

الف: توسعه بی رویه و تغییر الگوی کشت،
ب: احداث بند و سدهای بیشتر از توان و ظرفیت و انتقال آب کمال همکاری را کردند و نهایتا کردند آنچه کردند. مطالعات اخیر در حوضه ارومیه بیانگر تاثیر کم معنی خشکسالی و آثار مخرب دستکاری های بشری را عریان می کند.

 8- جلگه زیبای خوزستان‌  که به دلیل جریان‌ رودخانه های کرخه، کارون، دز و
مارون از یک طرف  دچار طرح های فریفته فراتر از ظرفیت آوردهای خود شد و از طرف دیگر دچار احداث ده ها سد و بند ضرور و غیر ضروری در بالا دست، توسعه بی رویه کشاورزی و برداشت آب آبراهه ها و حذف عمدی و غیر عمدی پوشش گیاهی طبیعی مراتع و‌جنگل ها و از همه بدتر طرح های کثیف انتقال آب از سرشاخه ها گردید، تالاب هایش خشکید و محیط زیست آن ویران گردید طوفان گرد و خاک را بر سر استان های غربی پاشاند. وقتی اینطور شد شرق کشور هم فراموش شد.

9-نکته و نتیجه پایانی؛
گفته شد رطوبت یا ریزش های جوی مناسب مانع بیابان زایی است. شرق، غرب و جنوب اهواز و عمده ای از وسعت خوزستان و پایتخت اقتصاد کشور فاقد ریزش کافی است به دلایلی که ذکر شد و در نتیجه بالقوه آماده فرسایش بادی و نسبتا طوفان خیز اما عمده این مناطق را تالاب هایی به وسعت صدها هزار هکتار احاطه کرده که آب خود را از سریز سیلاب ها و یا  تخلیه انتهایی این رودخانه ها دریافت‌ می کنند. مثل هورالعظیم در انتهای کرخه یا هورهای شادگان‌، شرفیه، صادقیه و غیره که آب خود را از جراحی و غیره دریافت می کرده و در نتیجه تثبیت‌ و‌ بدون‌ تولید طوفان های گرد و خاک به محیط زیست زیبا و بسیار اقتصادی خود ادامه می دادند تا اینکه با این طرح های افراطی آن ها را خشکاندیم و باعث طغیان و‌قیام آن ها بر علیه خود شدیم.

28 خرداد 99
دکتر علی محمد آخوندعلی

مجلس مشورتی دزفول بزرگ

پژوهشکده دزفول شناسی