پنجره ای رو به سوی شناخت تنی چند از معماران شهر آجر استاد معمار حاج رضا خلیفه قسمت دوم : مختصات جغرافیایی
بزرگنمایی:
دو قرن پیش در دوران زعامت حضرت آیت اله حاج شیخ مرتضی انصاری ره، از طرف یکی از علما فرمانی مبنی بر مشخص کردن حد و حدود مسافت راه های منتهی به عتبات عالیات (خاصه دو شهر کربلا و نجف اشرف) صادر می شود این دستور می توانسته از طرف :
شیخ اعظم حضرت آیت اله انصاری،
آیت اله حاج شیخ جعفر کبیر شوشتری،
آیت اله حاج شیخ محمد طاهر معزی
و یا شخصیت با نفوذ از علمای اعلام دیار دزفول و شوشتر بوده باشد.
دو قرن پیش، در دوران زعامت حضرت آیت الله حاج شیخ مرتضی انصاری" ره" ، از طرف یکی از علما، فرمانی مبنی بر مشخص کردن حد و حدود و مسافت راه های منتهی به عتبات عالیات (خاصه دو شهر کربلا و نجف اشرف) صادر می شود؛ این دستور می توانسته از طرف :
شیخ اعظم حضرت آیت الله انصاری،
آیت الله حاج شیخ جعفر کبیر شوشتری،
آیت الله حاج شیخ محمد طاهر معزی
و یا شخصیت با نفوذ از علمای اعلام دیار دزفول و شوشتر بوده باشد.
برآوردهای مقیاس طول و عرض جغرافیایی و مسافت شهر های شمال خوزستان با شهر و بارگاه منور امیر المومنین علی بن ابیطالب "ع" در شهر نجف اشرف؛ و اهمیت دادن به تشخیص دقیق اوقات شرعی، حدود و حد ترخص شهرها نسبت به یکدیگر به منظور برپایی درست احکام، شرعیات و...(1) چنان موقعیتی را سبب ساخت تا به محاسبه دقیق مسیرها اقدام عملی به اجرا گذاشته شود.
برای دست یابی به این مهم از "استاد معمار حاج رضا خلیفه" خواسته شد تا با فراهم کردن امکانات و تجهیزات لازم، اقدام خواسته شده را به اجرا بگذارد. به همین منظور دوازده مرد جوان (منهای همراهان کاروان) هم قد، و به تبرک جُستن از عدد دوازده شناسایی، با به همراه داشتن چندین اسب مناسب از حیث قد و جثه انتخاب می شود، با چوب دستی هایی در ابعاد "دو گز تا دو گز و نیم" بلندا، که بر پیکره عمودها خطوطی در تقسیم بندی (شاید با رنگ) ترسیم و معین می گردد، و داشتن ریسمان آغشته به موم عسل و شاغول که ابزار این تحقیق میدانی را معین می کند.
سفر آغاز می شود، اول مسیر، مختصات جغرافیایی و فاصله دزفول تا بارگاه دانیال نبی (که آن زمان از وجود آبادی به جز بقعه ی " دعبل خزاعی" و" عبدالله بن علی " ساختمانی دیگر پا برجای نبوده) معین می شود؛ سپس طول و عرض گنبد و بارگاه نسبت به کف زمین و اطراف حرم برداشت، ثبت و ضبط می شود.
ادامه این مسیر تاریخی/ پژوهشی در مسیر حرکت کاروان های تجاری/ زیارتی رو بسوی حرمین شریفین، به کربلا و نجف، امتداد و طی طریق ادامه پیدا می کند.
حاصل آنچه بدست آمده در هاله ای از نقل قول های عامیانه چنین نقل قول شده است:
/ . اختلاف سطح دزفول تا حرم دانیال نبی" ع" بسیار زیاد است؛ و کمی کمتر از صد گز برآورد می گردد.
/ . اختلاف سطح حرم دانیال نبی "ع" با بارگاه منور علی بن ابیطالب علیه السلام تقریبا و به اختلاف قابل تشخیص هر دو مکان در یک سطح قرار دارند، نوک گنبد دانیال نبی کف حیاط امام همام امیر مومنان است. (و نیز گفته شده: هر دو گنبد همتراز یکدیگر می باشند.)
/ . سطح شهر شوشتر نیز نسبت به دزفول شدید و در پایین ترین حد ممکن کمتر از .... گز قرار دارد.
استاد ارجمند جناب آقای ناصر باشیان در اهمیت این موضوع می فرماید
:
از طرح موضوع فوق آنچه حائز اهمیت می باشد توجه به علم جغرافیای نزد مسلمانان، آشنایی ایشان به اختلاف سطح ها در مکان های مختلف می باشد. از همه مهمتر راه دست یابی به این اختلاف مکان ها و کشف سطوح نسبت به هم بسیار چشمگیر و به عبارتی شگفت آور می باشد.
اهمیت دو چندان این موضوع آن موقع حایز توجه است که در لایه های زیرین و در اعماق بیست، سی متری، پایین تر از سطح زمین، آبرفت هایی دست ساز در عنوان "قمش"، "کاریز" و "قنات" با شیبی ملایم و در مسیری چند صد کیلومتری تعبیه می شد.
افتخار این پژوهش برای مردم دیار دزفول، نشان از آشنایی و کارکرد عملی استادکاران معمار در شناخت شیب های زمین، ارتفاع مناطق نسبت به همدیگر، و سود جُستن از شیب های طبیعی در هدایت آب شرب به منظور کشاورزی و رفع مایحتاج روزمره ایشان به مایه ی حیاتی آب بوده است.(2)
استاد معظم مهندس کاظم جلیل پور در طریق به کار بردن شاخص گذاری به منظور شناخت سطوح چنین اعتقاد دارند که :
چنانچه بخواهیم کشف این معما را به کار بندیم باید چنین معادله ای را طراحی و به اجرا گذاشت، از دزفول مسیر خود را آغاز و به سمت شوش حرکت می کنیم، نقطه آغازین ایستگاه دزفول و ارتفاع 145 متر (البته مقیاس و معادله در این دوران گز بوده است) را خواهیم داشت.
اسب اول را در نقطه A و اسب دوم را در نقطه B مستقر می کنیم .یک نفر پیاده و یا سوار بر اسب در راستای AB به طرف شوش در حرکت است تا به محلی می رسد که دو نوک چوب ها که روی اسب ها تعبیه شده را به وضوح ببیند .(البته اجداد ما نوک چوب ها را یا با رنگ، یا فلز و یا چراغی تعبیه می نمودند که آن شخصی که رصد می کند خیلی اذیت نشود) به محض اینکه دو نوک چوب را در امتداد یک خط می دید، اندازه ی از زمین تا چشمش را که محل دید وی بوده ، اندازه می گیرد که حدود 4 متر است این اختلاف تراز را که بین AB است، از 145 کسر می نماییم، تراز نقطه B است 145_4 =141 ، به همین روال ادامه می دهیم تا به شوش می رسیم و به همین منوال تا مکان های غیره و مورد نظر کار و پژوهش آن برگزیدگان بوده است.(3)
دکتر میر عبدالامیر مقدم نیا دزفولی زند - ,ویراستاری سرکارخانم مریم رحمانی نسب - اختصاصی صبح ملت نیوز
______
پاورقی :
1) . دقیقا تا 1340 از مرکز شهر دزفول گنبد اورچینی (مضرسی، پلکانی) بقعه دانیال نبی ع در شهر شوش به راحتی و بدون چشم مسلح قابل مشاهده بود. حتی غالب مردم عادی از پشت بام های مرتفع در فصولی از سال که هوا صاف و عاری از گرد و غبار بوده بارگاه دانیال نبی ع را بخوبی می توانستند ببینند.
امروزه با نصب گلدسته های مرتفع بقیه سبزقبا (سید محمد بن موسی کاظم ع) این مشاهده در وضعیت لطافت هوا در موسم باران بهاری قابل مشاهده کردن است.
آیا وقتی بارگاه دانیال نبی ع در شوش به خوبی قابل مشاهده کردن می باشد، نماز مسافر چه حکمی دارد شکسته است تا تمام؟
2) . استاد و فرهیخته ارجمند سید ناصر باشیان
3) . استاد معظم مهندس کاظم جلیل پور
.