بزرگنمایی:

خانواده مقدس‌ترین نهاد جامعه اسلامی است. نهادی که اگر خوب باشد، حال جامعه نیز خوب خواهد بود و اگر بد باشد حال جامعه نیز بد خواهد بود. بنابراین هر چقدر درباره خانواده کار علمی و پژوهشی شود باز هم کم است ولی ورای کار علمی و پژوهشی ما نیاز به برنامه‌ها و رویکردهایی داریم که در دنیای واقعی قابل اجرا باشد. 

برای طی طریق از کار پژوهشی و  حرکت به سمت خلق برنامه اجرایی نیاز به تعاریفی داریم که بتواند وضعیت و سمت و سوی خانواده‌ها را مشخص کند. درعین‌حال تببین وظایف و نقش‌های دو عضو خانواده به نام زن و شهر یا بهتر بگوییم پدر و مادر در این جهت کمک شایانی خواهد کرد. بدین جهت گفتگویی با حجت‌الاسلام مهدی ابراهیمی ثالث معاون قضائی رئیس‌کل دادگاه‌های عمومی و انقلاب مشهد و سرپرست مجتمع خانواده در مشهد مطرح کردیم تا نگاهی به تعاریف خانواده از دیدگاه اسلام داشته باشیم.

صبح ملت نیوز: زندگی زناشویی پر از فراز و نشیب است و معمولا به دور از آسیب نیست. آیا رویکردی برای تحلیل خانواده و تقسیم‌بندی درجات صدمه و آسیب‌ها می‌توان تعریف کرد؟ 

در مجموع ما خانواده‌ها را در سه سطح خانواده متزلزل، متعادل  و متکامل تعریف می‌کنیم. هدف نهایی اسلام هم با رجوع به برخی آیات قرآن و هم مجموعه‌ای از احادیث این است که خانواده را به یک خانواده متکامل سوق دهد. خانواده متکامل یعنی خانوادهٔ بالنده؛ یعنی خانواده‌ای که دارای حیات طیبه است. 

قرآن هم می‌فرماید: فلنحیینه حیوه طیبه؛ به این معنا که انسان را به حیات طیبه زنده می‌کنیم. حیات طیبه همان خانوادهٔ بالنده است که  علاوه بر وظایفی که در دین آمده، تمام ایثارگری‌هایی که زن نسبت به مرد و مرد نسبت به زن دارد در آن دیده می‌شود. به‌عبارتی می‌شود همان بهشت خانواده. یعنی اگر زن و شوهر علاوه بر وظایف محولهٔ قانونی حقوقی و شرعی‌شان، ایثارگری را هم نسبت به هم داشته باشند یک خانواده متکامل خواهیم داشت.

حقیقتاً تمام دین ما دنبال تشکیل یک زندگی زناشویی با این کیفیت است. تصور کنید بچه‌ای این کیفیت زندگی را که منطبق بر عقلیات و شرعیات است و مطابق با فطرت انسان ها در حال رشد است تجربه می‌کند. چنین فرزندی در سن 10 سالگی، بیست سالگی و حتی بزرگ‌تر می‌تواند به‌عنوان یک نیروی ارزنده و ارزشی باشد که البته اولین آثار آن را هم پدر و مادر تجربه می‌کنند و بعد دیگران و کل جامعه. اگر خانواده‌ای فرزندان خودش را به این نحو  تربیت کند، جامعه مدنی هم به معنای واقعی کلمه  شکل خواهد گرفت. 

صبح ملت نیوز: خانواده متعادل چگونه خانواده‌ای است؟

در خانواده متعادل زندگی به‌نحوی پیش می‌رود که اعضای خانواده از حوزه وظایف‌شان خارج نمی‌شود. 

همان‌طور که می‌دانید ما معتقدیم که زن و شوهر حقوق مشابه ندارد؛ بلکه حقوق متساوی دارند. زن و مرد نه از نظر روحی  مثل هم هستند و نه از نظر جسمی به هم شباهت دارند و به‌لحاظ حقوق شبیه هم هستند. اما تساوی دارند به این معنا که  بایدها و نباید‌ها را رعایت می‌کنند. 

اگر همه این اصول  چه باید‌هایی که رنگ و بوی وجوبی دارند چه آن باید نباید‌هایی که به‌عنوان کار خوب و مستحب، نه لازم، را در دو کفه ترازو بگذاریم، متوجه می‌شویم که مساوی شدند. مثلاً، زن باید تمکین کند و مرد باید نفقه بدهد. زن باید تبعیت کند، مرد باید ریاست زندگی را برعهده داشته باشد. 

صبح ملت نیوز: ریاست مرد در خانواده از دیدگاه اسلام چگونه است؟ 

البته ریاست به‌معنای مسئولیت پذیری. به‌عبارتی یعنی قوام زندگی از مرد ناشی شود. در قرآن کریم نیز آمده است که الرجال قوامون علی النساء. درباره کلمه قوام تشبیه خوبی است که در باغات با درخت‌های پرمیوه قابل مشاهده است. فرض کنید شاخه درخت پر میوه زیر بار میوه خمیده شده تا جایی که امکان دارد بشکند. باغبان برای جلوگیری از شکستن شاخه از یک چوب دوشاخه به صورت تکیه‌گاه عمودی در زیر شاخه استفاده می کند. عرب‌زبان‌ها به این چوب می‌گویند، قائم. مرد هم نسبت به زن قائمه هست. مرد تکیه‌گاه زن است که نگذارد زن شکسته شود، بی‌آبرو شود. به‌عبارتی مرد حامی زن است. 

حالا ما می‌گویم زن همراه با مرد باشد. در تبعیت و هماهنگی با روحیات، کجا برود، کجا نرود، باید هماهنگ باشند. از آن سو هم می‌گوییم مرد هم تکیه‌گاه زن است. مثلاً اگر کسی رئیس یک مجتمع است؛ یعنی تکیه‌گاه آن مجتمع است، یعنی خدمت‌گزار مجتمع هست تا همه قسمت‌های مجتمع با هماهنگی با هم کار کنند و امور را به پیش ببرد. قانون مدنی وقتی می‌گوید ریاست خانواده از خصایص مرد است منظورش همین است.

بعضی از لغت ریاست، تنها فرماندهی و دستور  دادن را متوجه می‌شوند؛ ولی واقعا ریاست مرد به این امور نیست. برای همین است که معتقدیم وقتی این باید و نباید‌ها در دو کفه یک ترازو قرار بگیرد، حقوق زن و مرد  متساوی است. در زندگی متعادل این تساوی وجود دارد. تعادل نه‌جایی برای افراط می‌گذارد نه تفریط. نه در محبت افراط است و نه در اختلاف‌نظر تفریط.

صبح ملت نیوز: نشانه‌های یک زندگی متزلزل چیست؟

از این دو سطح که بگذریم شاهد تشدد و اختلاف خواهیم بود که همان زندگی متزلزل می‌شود. خانواده متزلزل که جامعه را تهدید می‌کند هم جامعه اسلامی و هم دیگر جوامعی که هنوز به خانواده اهمیت می‌دهند. فرقی نمی‌کند یهودی یا مسیحی هستند یا حتی  مکتبی ندارند. هر جامعه‌ای که برای خانواده قوانین و مقررات و معیار دارد، به نکاح و طلاق به تعبیری اهمیت می‌دهند و زندگی روی اصول پیش می‌برند. 

در حقیقت خروج از سطح اعتدال خانواده مثل خروج ماشین از جاده است. در زندگی زناشویی و مشترک نتیجه خروج از اعتدال، برخورد است. گاهی برخوردها تحمل می‌شود، گاهی به  طلاق عاطفی منجر می‌شود؛ به‌نحوی هم از یکدیگر جدا هستند و هم نیستند، گاهی در حد تحمل است، مرد نسبت به زن یا زن نسبت به مرد یا هر دو نسبت به هم هیچ محبتی ندارد و مجبورند کنار هم باشند. به‌خاطر دلایلی مانند بچه‌ها، فامیل، دیگران. در‌واقع زندگی تحمیلی را تجربه می‌کنند. گاهی نیز به طلاق ثبتی، جدایی و نامحرم شدن منجر می‌شود.

با وجود اینکه وظیفه اصلی قاضی صادر کردن رای است، لذا تلاش ما با پرداختن به همین معلول‌ها در حوزه خانواده به قبل از حکم قاضی با کمک نهادهای مردمی و سازمان‌ها و همه است تا زندگی متزلزل را به زندگی متعادل و از زندگی متعادل به زندگی متکامل سوق دهیم.

عبدالصمد حسینی - خبرنگار صبح ملت نیوز